پیدا و پنهان سفر ناگهانی مقام سعودی به ایران؛ عربستان میانجی تهران و واشنگتن می‌شود؟

به گزارش اقتصادآنلاین، همزمانی این دو سفر نشان‌دهنده تلاش برخی بازیگران کلیدی خاورمیانه برای استفاده از فضای دیپلماتیک موجود و احتمالا شکل‌دهی به معادله‌های جدید در روابط تهران با همسایگان و حتی با قدرت‌های فرامنطقه‌ای است.

روابط ایران و عربستان در دو سال گذشته پس از گفت‌و‌گو‌های با میانجی‌گری چین از حالت انجماد خارج شده و در مسیر احیای مناسبات سیاسی پیش رفته است.

اما سفر تازه معاون وزیر خارجه عربستان در حالی انجام شده که ولیعهد سعودی در دیدار با دونالد ترامپ گفته بود ریاض خواهان توافق بین تهران و واشنگتن است؛ اظهار نظری که بلافاصله با تحلیل‌هایی درباره احتمال نقش‌آفرینی عربستان در پرونده هسته‌ای ایران همراه شد.

میانجیگری بین تهران و واشنگتن، فرصت یا تهدید؟

بررسی تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد عربستان به ندرت در جایگاه میانجی‌گری قابل اعتماد بین تهران و غرب ظاهر شده است.

بحران‌های منطقه‌ای، رقابت‌های ژئوپلیتیک و اختلافات ایدئولوژیک، همواره فضای گفت‌و‌گو را محدود کرده است.

در شرایط فعلی، عربستان از یک‌سو به دنبال تثبیت نقش خود به عنوان قدرت هژمون خلیج فارس و شریک امنیتی غرب است و از سوی دیگر به روابط اقتصادی و انرژی با شرق به ویژه چین نظر دارد. این وضعیت، انگیزه ریاض برای بازی دوگانه میان تهران و واشنگتن را تقویت می‌کند.

از نگاه خوش‌بینانه، تجربه توافق ایران و عربستان در بازگشایی سفارتخانه‌ها و آتش‌بس با یمن نشان می‌دهد که اراده سیاسی برای کاستن از تنش‌ها وجود دارد. اگر عربستان بتواند با حمایت پنهان یا آشکار آمریکا و همراهی چین، کانال ارتباطی بین تهران و واشنگتن را باز کند، احتمال کاهش فشار‌های تحریمی و گشایش در مذاکرات هسته‌ای زنده خواهد شد.

با این حال، از زاویه بدبینانه، دخالت عربستان ممکن است بیش از آنکه به کاهش تنش بیانجامد، به تحکیم منافع ریاض در بازی دوگانه منجر شود. هرگونه میانجی‌گری نیازمند اعتماد متقابل است و این مولفه در روابط تهران و ریاض هنوز شکننده و ناپایدار به نظر می‌رسد و وقوع اشتباه یا فشار طرف ثالث می‌تواند به سرعت باعث فروپاشی آن شود.

محور‌های منطقه‌ای سفر؛ از غزه تا لبنان

تحولات جاری در غزه و جنگ اسرائیل و حماس، یکی از موضوعات احتمالی گفت‌و‌گو‌ها بوده است. عربستان که در مسیر عادی‌سازی روابط با اسرائیل قرار داشت، پس از جنگ غزه رویکرد خود را تعدیل کرد و اکنون با فشار افکار عمومی جهان عرب و بی‌اعتمادی جریان‌های مقاومت مواجه است. ایران نیز همزمان تلاش می‌کند حمایت خود از گروه‌های فلسطینی را حفظ کند.

لبنان و موضوع حزب‌الله نیز احتمالا در مذاکرات مقامات ایران و عربستان مطرح شده است. به ویژه با توجه به افزایش درگیری‌های مرزی میان حزب‌الله و اسرائیل و نگرانی کشور‌های عربی از گسترش دوباره دامنه جنگ. به نظر می‌رسد که سعودی‌ها از خلع سلاح حزب‌الله حمایت می‌کنند اما همزمان از گسترش نفوذ اسرائیل بر کشورهای عربی نیز بیم دارند. 

سوریه و یمن، همچنان محل رایزنی

تحولات سوریه نیز همچنان یکی از مسائل مهم منطقه به شمار می‌رود. جایی که دولت جدید آن روابط نزدیکی با عربستان دارد، اما با ایران به کلی قطع ارتباط کرده است. سعودی‌ها اخیراً رویکردی عمل‌گرایانه در قبال دولت دمشق نشان داده‌اند و تلاش می‌کنند با مشارکت کشور‌های عربی، روند بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را تقویت کنند. به نظر می‌رسد که اشتراکات راهبردی ایران و عربستان در سوریه به کلی با یکدیگر متفاوت باشد.

اما یمن نیز همچنان یکی از حساس‌ترین میدان‌های تعامل دو کشور است. پس از توافق آتش‌بس نسبی و تبادل اسرا، ریاض مایل است این پرونده را با کمترین هزینه به نقطه پایانی برساند، در حالی که تهران به‌طور غیررسمی حمایت و ارتباطات خود با انصارالله را حفظ کرده است؛ بنابراین موضوع یمن نیز می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در رایزنی‌های مقامات دو کشور داشته باشد.

آینده مبهم دیپلماسی منطقه‌ای

به طور کلی، سفر همزمان مقام‌های بلندپایه عربستان و ترکیه به تهران نشانه‌ای از جنب و جوش تازه در دیپلماسی منطقه‌ای است. اگر عربستان واقعاً در پی میانجیگری میان تهران و واشنگتن باشد، این نقش می‌تواند فرصتی برای باز کردن گره‌های سیاسی- امنیتی تلقی شود، اما همزمان تفاوت سیاست‌های راهبردی دو کشور، تهدید‌های بالقوه‌ای را هم به وجود می‌آرود.

با توجه به مسائل منطقه‌ای تعیین‌کننده در غزه، لبنان، سوریه و یمن، هرگونه توافق یا حتی تفاهم اولیه میان تهران و ریاض، نه تنها بر روابط دوجانبه، بلکه بر معادلات کلان خاورمیانه تأثیرگذار خواهد بود.

منبع خبر