هورمون‌های بارداری؛ بازیگران نامرئی احساسات مادرانه

به گزارش سلامت نیوز به نقل از مهر،، بارداری تحولی همه‌جانبه در بدن و روان زن ایجاد می‌کند. تغییرات هورمونی که از لحظه‌ی آغاز بارداری شروع می‌شوند، بخش مهمی از این تحول هستند. ترشح بیش از حد استروژن و پروژسترون، بر عملکرد مغز و روان تأثیر مستقیم می‌گذارد و با تحریک ناقل‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین، به مادر احساس آرامش و دلبستگی به جنین می‌دهد. اما همیشه این اتفاق در یک فضای امن و حمایتی رخ نمی‌دهد.

دکتر فیروزه روستا، متخصص زنان و زایمان، با اشاره به اهمیت شرایط محیطی در عملکرد هورمون‌ها می‌گوید: «هورمون‌ها برای کمک آمده‌اند، اما اگر محیط زندگی مادر پُر از استرس و ناامنی باشد، عملکردشان مختل می‌شود و مادر به‌جای احساس خوشایند، ممکن است دچار اضطراب، بی‌قراری و حتی افسردگی شود.»

هورمون‌ها؛ قهرمان یا ضدقهرمان؟

هورمون‌هایی مانند استروژن، پروژسترون و پرولاکتین در دوران بارداری و شیردهی به‌شدت افزایش می‌یابند و نقش مهمی در رشد جنین، آمادگی بدن برای زایمان و پیوند مادر-فرزند دارند. اما این هورمون‌ها در مواجهه با استرس مزمن، بی‌خوابی، نگرانی درباره آینده یا رفتارهای ناپایدار همسر، می‌توانند زمینه‌ساز مشکلات روانی شوند.

دکتر روستا تأکید می‌کند: «افزایش بیش از حد کورتیزول، که به هورمون استرس معروف است، می‌تواند در مادر اضطراب شدید ایجاد کند. با این حال، همین هورمون در رشد ریه‌های جنین نیز نقشی حیاتی دارد. مهم این است که این تعادل هورمونی به‌درستی مدیریت شود.»

غم پس از زایمان؛ واقعیتی انکارناپذیر

پس از زایمان، سطح هورمون‌های شادی‌آور مثل استروژن و پروژسترون به‌طور ناگهانی افت می‌کند. این افت ناگهانی، در کنار بی‌خوابی ناشی از نگهداری نوزاد، می‌تواند به بروز “غم مادر شدن” بینجامد — حالتی که با گریه‌های بی‌دلیل، احساس تنهایی و خستگی شدید همراه است.

اگر این وضعیت ادامه یابد و با حمایت عاطفی و جسمی همراه نشود، ممکن است به افسردگی پس از زایمان منجر شود. اما در این میان، هورمون آکسیتوسین که در حین شیردهی ترشح می‌شود، می‌تواند حال مادر را بهبود دهد و پیوند عاطفی با نوزاد را تقویت کند.

پرولاکتین؛ ناجی شب‌های بی‌خوابی

روستا درباره نقش شیردهی در حفظ تعادل روانی مادر می‌گوید: «هورمون پرولاکتین که هنگام شیردهی ترشح می‌شود، به هورمون شب‌زنده‌داری معروف است. این هورمون به مادر کمک می‌کند با بی‌خوابی‌های شبانه کنار بیاید و از خستگی شدید روانی در امان بماند.»

او هشدار می‌دهد که بی‌خوابی مزمن، باعث افت ملاتونین (هورمون تنظیم خواب) و افزایش کورتیزول می‌شود که این چرخه معیوب، تعادل سایر هورمون‌ها را نیز برهم می‌زند.

اختلالات پنهانی پس از زایمان

دکتر روستا تأکید می‌کند که مراقبت‌های پس از زایمان باید جدی گرفته شوند، به‌ویژه در سه بازه‌ی کلیدی: ۱۰ روز اول، ۴۰ روزگی و سه ماه بعد از زایمان. او می‌گوید: «کم‌کاری تیروئید پس از زایمان یکی از اختلالات رایج است که خلق‌وخوی مادر را به‌شدت تغییر می‌دهد و در صورت تشخیص به‌موقع، به‌سادگی قابل درمان است.»

نشانه‌هایی مانند بی‌اشتهایی، تحریک‌پذیری، کاهش علاقه به نوزاد یا خستگی شدید، نیاز به بررسی فوری دارند تا از پیشرفت به افسردگی جلوگیری شود.

حمایت اطرافیان؛ ستون سلامت روان مادر

در کشورهای توسعه‌یافته، ساختارهایی به نام «حلقه‌های حمایتی مادران» طراحی شده‌اند که متشکل از ماما، روانشناس و مشاوران سلامت روان هستند. در این سیستم‌ها، مادران پس از زایمان رها نمی‌شوند بلکه در مسیر بازگشت به تعادل روانی، همراهی می‌شوند.

روستا می‌گوید: «در کشور ما هنوز به سلامت روان مادر پس از زایمان توجه کافی نمی‌شود. این در حالی است که خلق‌وخو و شخصیت آینده نوزاد، به سلامت روانی مادر وابسته است. اگر به دنبال جامعه‌ای سالم هستیم، باید حال مادران‌مان را خوب نگه داریم.»

منبع خبر