ضرورت مشارکت همگانی برای نجات جنگل های ایران

به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما، رئیس پیشین سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور عنوان کرده بود جنگل‌های زاگرس این قابلیت را دارند که سالانه نزدیک به یک‌هزار مترمکعب آب را در خاک جذب کنند. اگر اقدامات آبخیزداری به‌درستی رخ دهد، سالانه شش میلیارد مترمکعب آب در این خاک تزریق می‌شود و ۴۰ درصد آب کشور توسط جنگل‌های زاگرس تأمین خواهد شد و به‌صورت‌ چشمه بیرون خواهد آمد. جنگل‌های شمال قادرند سه میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب را در خود ذخیره کنند و تولیدات کشاورزی بخشی از استان‌های شمالی از جمله گلستان، مازندران، خراسان‌شمالی، جنوب البرز و بخشی از تهران، زنجان، اردبیل و قزوین از این طریق تأمین می‌شود. درواقع، بیش از دوپنجم جمعیت ساکن در این خطه مدیون جنگل‌های زاگرس هستند، لذا باید به امنیت زیست‌محیطی آن بیشتر توجه شود. اگر سالانه ۵۰ میلیارد مترمکعب آب به مراتع این جنگل تزریق شود، ایران سه‌ساله می‌تواند بدهی آبی خود را به طبیعت برگرداند.

«سیدطه‌حسین مدنی»، رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند، با بیان این‌که منابع‌طبیعی و جنگل‌های کشور طی سال‌های اخیر با ضربات سهمگینی مواجه شده است، به خبرنگار پیام ما گفت: گفته می‌شود طی ۷۰ سال اخیر هفت میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس و ۱.۵ میلیون هکتار از جنگل‌های هیرکانی نابود شده و وسعت جنگل‌ها از ۱۸ میلیون هکتار به ۱۲ میلیون هکتار کاهش پیدا کرده است.

او ادامه داد: روند نابودی جنگل‌های ایران درحالی‌است که کشور وابستگی شدید و مستقیمی به این سرمایه‌‎ها دارد. به‌عنوان نمونه، ۴۰ درصد منابع آب کشور از جنگل‌های زاگرس تأمین می‌شود و ۵۰ درصد آب مورد نیاز تهران نیز به جنگل‌های هیرکانی وابسته است. باوجوداین، گفته می‌شود روزانه ۵۰۰ هکتار از این جنگل‌ها به‌همراه مراتع کشور با آتش‌سوزی‌های عمدی برای تهیه زغال، تغییر کاربری و ساخت ویلا در حال از بین رفتن است و با ادامه این روند شاید تا نیم‌قرن آینده هیچ جنگلی در ایران باقی نماند.

او افزود: علاوه‌بر وضعیت ناگوار پهنه‌های سبز واقع‌شده در حوزه منابع ملی، فضاهای سبز شهری نیز طی سال‌های اخیر وضعیت مناسبی ندارند و در اکثر شهرها و کلانشهرهای کشور شاهد از بین رفتن باغات قدیمی و ریشه‌کن شدن درختان برای ساخت‌وساز بوده‌ایم. کرج، قم، اصفهان، شیراز و همدان از جمله این شهرها هستند که با کاهش شدید وسعت فضای سبز مواجهند.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند یادآور شد: این وضعیت و هشدارهای فعالان، کارشناسان و دلسوزان محیط‌زیست درباره سرنوشت مبهم سرمایه‌های زیست‌محیطی، حاکمیت را طی سال‌های اخیر بر آن داشته است که برای توقف روند تخریب و حفظ داشته‌های موجود و افزایش وسعت پهنه‌های سبز کشور، قوانینی را تصویب و طرح‌هایی را کلید بزند؛ از جمله شاخص‌ترین و جدیدترین قوانین و طرح‌ها در این حوزه می‌توان به تأکید برنامه هفتم توسعه بر مدیریت پایدار جنگل و جنگلداری نوین ‌و ممنوعیت هرگونه بهره‌برداری چوبی از جنگل و برداشت درختان جنگلی و اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت اشاره کرد.

اجرای قوانین بدون مشارکت مردم شدنی نیست

آلودگی هوا، تهدید بی‌آبی، سرعت فرسایش خاک کشورها را بر آن داشته تا راهکارهای بنیادین برای برون‌رفت از این وضعیت تدوین و تعریف کنند. یکی از این طرح‌ها کاشت درخت است. براساس گزارش‌ها، چین کاشت ۷۰ میلیارد اصله نهال را در دستورکار دارد که ۵۰ میلیارد نهال کاشته شده و قرار است تا سال ۲۰۳۰ میلادی ۳۰ میلیارد نهال دیگر کاشته شود. پاکستان کاشت ۱۰ میلیارد نهال را در برنامه دارد. عربستان قرار است ۱۰ میلیارد نهال در داخل کشورش و ۴۰ میلیارد خارج از مرزهای عربستان بکارد. در این راستا ایران هم کاشت یک میلیارد اصله نهال را در دستورکار خود دارد.

وزارت جهادکشاورزی مجری طرح است و این تکلیف برعهده سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور گذاشته شده است. براساس برنامه‌ تعریف‌شده این پروژه چهارساله است و باید سالانه ۲۵۰ میلیون اصله نهال کاشته شود. امسال سال دوم اجرای این طرح محسوب می‌شود و باید دید طرح به‌درستی جلو خواهد رفت.

سال گذشته همزمان با روز دانشجو پروژه کاشت یک میلیارد درخت کلید خورد. تمام استان‌ها مشارکت داشتند و سهم هر بخش از درختان اعم از مثمر و غیرمثمر مشخص شده است.

مدنی در ادامه سخنان خود به موضوع کاشت یک میلیارد درخت اشاره کرد و گفت: اگرچه طرح موضوع درخت، جنگل و سرمایه‌های طبیعی در اسناد بالادستی و مهم کشور و همچنین تدوین طرح‌های بزرگی چون کاشت یک میلیارد درخت، از برجسته شدن اهمیت درختکاری در ذهنیت تصمیم‌سازان و مدیران عالی کشور حکایت دارد که باید آن را به فال نیک گرفت؛ اما اجرای این قوانین و طرح‌ها باتوجه‌به وسعت پهنه‌های مورد نظر، بدون حضور ساختارمند مردم و فرهنگسازی عمومی در این حوزه امکانپذیر نیست.

او افزود: به بیان دیگر نهادهای متولی بدون حضور مردم، از پس حفاظت از داشته‌های موجود و افزودن به پهنه‌های سبز کشور بر نخواهند آمد. این موضوع اغلب نادیده گرفته شده است.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند یادآور شد: حضور مردم در این زمینه باید به شکل سازمان‌یافته، با برنامه‌ریزی و هدفمند عملی شود و دقیقاً همین‌جا است که نقش و جایگاه‌ سازمان‌های مردم‌نهاد مطرح می‌شود.

او عنوان کرد: این سازمان‌ها در وهله نخست می‌توانند با ارائه مشاوره‌های فنی و علمی به متولیان اجرایی در موضوع درخت، درختکاری و حفاظت از منابع طبیعی، ایفای نقش کنند. مثلاً سمن‌های تخصصی با بهره‌گیری از توان پژوهشی و علمی اعضای نخبه و دانشگاهی خود، می‌توانند متناسب با آمایش سرزمینی و اقلیم هر منطقه، نوع نهال و بذر مناسب برای کاشت و توسعه فضای سبز را تعیین کنند.

ضرورت یک مشارکت همگانی و دوری از شعارزدگی

مدنی در ادامه سخنان خود گفت: کارکرد دیگری که برای سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توان تعریف کرد، مشارکت در اجرای پروژه‌های دولتی است که بند ب ماده 2۲۹ قانون احکام دائمی هم بر آن تأکید کرده است.

اگرچه طرح موضوع درخت، جنگل و سرمایه‌های طبیعی در اسناد بالادستی و مهم کشور و همچنین تدوین طرح‌های بزرگی چون کاشت یک میلیارد درخت، از برجسته شدن اهمیت درختکاری در ذهنیت تصمیم‌سازان و مدیران عالی کشور حکایت دارد که باید آن را به فال نیک گرفت؛ اما اجرای این قوانین و طرح‌ها باتوجه‌به وسعت پهنه‌های مورد نظر، بدون حضور ساختارمند مردم و فرهنگسازی عمومی در این حوزه امکانپذیر نیستاو گفت: در این راستا، دولت می‌تواند از سمن‌ها برای اجرای طرح‌های خود از جمله طرح کاشت یک میلیارد درخت دعوت به همکاری کند. باتوجه‌به اینکه ابعاد مشارکت مردم در طرح کاشت یک میلیارد درخت به‌طور دقیق مشخص نشده است، درصورت دعوت دولت برای مشارکت سمن‌ها در این طرح، بخشی از مشارکت مردم در قالب سازمان‌های مردم‌نهاد عملیاتی خواهد شد؛ ضمن اینکه دولت برای دوری از شعارزدگی در این طرح به ارائه برنامه شفاف جهت حضور و مشارکت تشکل‌ها نیاز مبرم دارد.

این کارشناس حوزه محیط‌زیست با تأکید بر اینکه سمن‌ها همچنین می‌توانند در بحث ترویج درختکاری و آگاه‌سازی اقشار مختلف به‌ویژه جوامع محلی درباره اهمیت حفظ منابع طبیعی و فضای سبز، اقدامات عمیق و اثرگذاری انجام دهند، گفت: فرهنگسازی در میان افکار عمومی یکی از مهمترین پیش‌زمینه‌های موفقیت هر طرح زیست‌محیطی است. بنابراین، این کارکرد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و باید به آن توجه شود.

او ادامه داد: درنهایت سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند در قامت یک مدعی‌العموم برای تحقق حقوق عامه ظاهر شوند. به بیان دیگر سمن‌ها می‌توانند با رصد و پایش فعالیت‌ها و اقدامات دولت و بخش خصوصی نقش نظارت، مطالبه‌گری و دفاع از حقوق عامه را در طول دستگاه‌ قضائی برعهده بگیرند. زمینه‌های قانونی این کارکرد هم در کشور فراهم است.

نقش هنر در حفظ منابع طبیعی

به طور قطع علاوه‌بر اهمیت حضور سمن‌ها در حفظ و افزایش پهنه‌های سبز کشور، کارکرد رسانه‌ها هم اثرگذاری بسیار فراگیری خواهد داشت. مدنی در همین راستا عنوان کرد: نیاز است رسانه‌ها رویکردی انتقادی و فعالانه‌تر نسبت به این موضوع اتخاذ کنند” چون اصلاح برخی رفتارها نیاز به کار رسانه‌ای بیشتری دارد. به عنوان نمونه، برخی از مردم هر بار به جای بردن نهال و کاشت درخت در جنگل‌ها و منابع طبیعی از خود زباله بر جای می‌گذارند یا اینکه برای روشن کردن آتش به درختان بعضاً چندصدساله آسیب می‌زنند یا برخی روستاییان برای ساخت خانه یا تهیه زغال گونه‌های ارزشمند را قطع می‌کنند؛ درحالی که آسیب این تخریب‌ها درنهایت به خود آنان بازمی گردد.

او با بیان اینکه متأسفانه فعالیت ترویجی و رسانه‌ای دراین‌باره بسیار کمرنگ است و لازم است رسانه‌ها و بخش فرهنگی کشور برای این مسئله دغدغه بیشتری به خرج دهند، افزود: بخش هنر هم در این زمینه مسئولیت مهمی برعهده دارد. سینمای ما اگرچه طی سال‌های گذشته آثاری درباره اهمیت درخت ساخته است، اما این آثار باید بیشتر شود تا درخت را به جزئی از زندگی روزانه مردم تبدیل کند. در آخر می‌توان گفت کاشت درخت نقش زیادی در جذب کربن دارد و از این نظر می‌تواند در بحث تعهدات مربوط به تغییراقلیم هم کمک‌کننده باشد.

منبع خبر