روز بدون خودرو فقط در حد شعار

به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم، ۳۱ شهریورماه مصادف است با روز جهانی «بدون خودرو»؛ روزی که به‌منظور کاهش آلودگی هوا و تاثیرات مثبت زیست‌محیطی مردم اتومبیل‌ خود را کنار گذاشته و پیاده تردد می‌کنند و در برخی کشورها نیز در این روز تمهیدات و برنامه‎‌های مختلفی اجرا می‌شود.

در ایران، آن‌طور که رسانه‌ها گزارش می‌دهند، تعداد خودروهای سواری در حال تردد ۲۱میلیون دستگاه است که از این میان یک‌میلیون و ۳۰۰هزار دستگاه، معادل ۶درصد این خودروها، فرسوده هستند.البته اگر سن فرسودگی را ۱۵سال در نظر بگیریم تعداد این خودروها به ۲.۵میلیون دستگاه می‌رسد. ۱۲میلیون و ۵۰۰هزار دستگاه موتورسیکلت در سطح کشور تردد می‌کنند. از این تعداد ۹۰درصد و به عبارتی ۱۱میلیون و ۲۰۰هزار دستگاه فرسوده است. از یک‌میلیون و صدهزار دستگاه کامیون، کامیونت و کشنده نیز ۲۵۰هزار دستگاه (۲۳درصد) فرسوده هستند. تعداد اتوبوس‌های درون‌شهری در حال تردد در سطح کشور ۲۲ هزار دستگاه است که از این میان، ۱۸هزار دستگاه، معادل ۸۲درصد، فرسوده هستند.

فرسودگی خودروها در کنار سوخت نامناسب سبب شده تا منابع متحرک سهم قابل‌توجهی در آلودگی هوا داشته باشند. گزارش‌ها حاکی از آن است که منابع متحرک بیش از ۶۰درصد ذرات معلق و ۸۲درصد گازهای آلاینده را تولید می‌کنند. به این ترتیب سهم منابع آلاینده متحرک خودروهای سواری ۱۴درصد، تاکسی‌ها حدود ۲.۵درصد، موتورسیکلت‌های کاربراتوری بنزینی ۱۰درصد، وانت‌ها ۲درصد، مینی‌بوس‌های گازوئیلی ۴درصد، اتوبوس‌های شرکت‌واحد نزدیک به ۶درصد، سرویس‌ ادارات ۷.۵درصد و کامیون‌ها هم نزدیک به ۱۶درصد و جمعا حدود ۶۰درصد آلودگی هوای شهر تهران ناشی از ذرات معلق منتشرشده توسط خودروهاست. آلاینده‌های گازی همین خودروها هم ۸۲‌درصد است که سهم خودروهای سواری نزدیک به ۳۸درصد، تاکسی‌ها ۹.۵درصد، موتورسیکلت ۲۱درصد، وانت نزدیک به۱۰درصد، مینی‌بوس۰.۸درصد، اتوبوس ۰.۵درصد، اتوبوس سرویس ۰.۰۴درصد و کامیون‌ها ۳.۵درصد برآورد می‌شود. 

بنابراین استفاده کمتر از خودروها در کلانشهرها می‌تواند به کاهش آلودگی هوا منجر شود. در ایران نیز طرح‌ها و پویش‌های مختلفی مثل «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» برای آموزش و فرهنگ‌سازی در رابطه با استفاده کمتر از اتومبیل‌های شخصی اجرا شد؛ طرح‌هایی که البته به نظر می‌رسد به سرانجام نرسیدند و نتوانستند آن‌طور که باید و شاید در کاهش آلودگی هوا مؤثر باشند. حسین احمدی‌کیا، عضو هیات‌علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به این‌که روز بدون خودرو، روزی است که بر کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی تأکید داشته و می‌تواند موجب کاهش موقت آلودگی هوا و صدا شود، به جام‌جم می‌گوید: همچنین این روز می‌تواند شهروندان را نسبت به نقش خود در آلودگی هوا و اهمیت استفاده از حمل‌ونقل عمومی یا پاک آگاه‌تر کرده و آنان را به سمت استفاده از حمل‌ونقل پایدار نظیر دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی و استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی تشویق کند.

 اما این اقدامات اثر پایداری ندارد؛ مگر این‌که همراه با سیاست‌های بلندمدت همچون توسعه حمل‌ونقل عمومی، محدودیت تردد خودروهای شخصی، نوسازی ناوگان فرسوده و مدیریت سوخت باشد. اگر حمل‌ونقل عمومی ظرفیت کافی نداشته باشد، اجرای این طرح با نارضایتی مردم همراه خواهد شد. تجربه نشان داده است که اجرای طرح‌های مشابه روز بدون خودرو مثل سه‌شنبه‌های بدون خودرو در سالیان اخیر نتوانسته‌ به شکل مؤثری به اهداف خود دست یابد. 
   

حمل‌ونقل عمومی نامناسب

روز بدون خودرو، شاید رویایی دست‌نیافتنی باشد؛ چراکه اگرچه در سال‌های اخیر، اقدامات مختلفی در راستای کاهش آلودگی هوا انجام شد و پویش‌های متعددی به راه افتاد، اما شاید بتوان گفت همه این طرح‌ها صرفا در حد شعار باقی ماند و راه به جایی نبرد. یکی از دلایل اصلی این عدم موفقیت، فقدان زیرساخت‌های لازم است: «به‌عنوان‌مثال، در شرایطی که روز بدون خودرو اعلام می‌شود، ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی نظیر اتوبوس و مترو، حتی در روزهای عادی که تردد خودروها نیز وجود دارد، پاسخگوی نیاز مسافران نیست. این نارسایی از همان ابتدا می‌تواند به شکست چنین طرح‌هایی منجر شود. براساس قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی (مصوب ۱۳۸۶) قرار بود سهم اتوبوس، مینی‌بوس و مترو در کلانشهرها در مدت پنج سال به ۵۰درصد برسد؛ درحالی‌که برای نمونه در اصفهان از ۲۷درصد درسال۱۳۸۷به کمتر از۱۲درصد درسال۱۴۰۳ رسیده است! قوانین هوای پاک نیز وضع بدتری دارد.»  از سوی دیگر و با توجه به این‌که شرایط برای استفاده از حمل‌ونقل پاک فراهم نیست روز بدون خودرو به مسأله‌ای تبدیل شده که بیشتر جنبه نمادین و نمایشی دارد. آن‌طور که احمدی‌کیا می‌گوید: «در ترویج فرهنگ دوچرخه‌سواری به‌عنوان جایگزینی برای وسایل نقلیه موتوری، نیاز است  و زیرساخت‌های مربوط فراهم آید.» از سوی دیگر، مسأله کیفیت خودروها و مصرف سوخت بالا در ایران اهمیت بسزایی دارد: «میانگین مصرف سوخت خودروهای نو در کارخانه حدود ۸.۵لیتر درهرصد کیلومتر اعلام می‌شود. این رقم درشهرهای پرجمعیت مانند اصفهان و تهران به ۱۳لیتر می‌رسد. این درحالی‌است که در کشورهایی نظیر آمریکا، انگلیس و ژاپن، میانگین مصرف سوخت به ترتیب۶.۷، ۵.۴ و ۶.۷ لیتر در هر صد کیلومتر است که اختلاف قابل‌توجهی را نشان می‌دهد.» 

فرسودگی، بلای جان هوای پاک 

فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل یکی از مهم‌ترین مسائلی است که هرساله به آلودگی هوای کلانشهرها دامن می‌زند و بلای جان شهروندان می‌شود: «اتوبوس‌های درون‌شهری و کامیون‌ها که بیش از ۶۰درصد فرسودگی در آنها مشاهده می‌شود، سهم ۶۰درصدی آلودگی اصفهان و ۷۰درصدی آلودگی تهران را دارند. همچنین در سنجش آلاینده‌های خودروهای سواری، عمدتا تنها اکسید نیتروژن، منوکسید کربن و هیدروکربن‌های نسوخته مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و ذرات معلق که از اهمیت بالایی برخوردارند، نادیده گرفته می‌شوند. تحقیقات دانشگاه شریف نیز حاکی است که بسیاری از خودروهای پرتیراژ داخلی از نظر میزان آلایندگی در خارج از محدوده مجاز قرار دارند. فروش خودروها و موتورسیکلت‌های برقی نیز در ایران وضع خوبی ندارند. در سال ۲۰۲۴ حدود ۲۰درصد فروش خودروها در جهان به خودروهای برقی اختصاص یافته است؛ این درحالی‌است که هیچ آماری در ایران ارائه نشده است!» به گفته او، با توجه به موارد فوق، می‌توان نتیجه گرفت که روز بدون خودرو تاکنون بیشتر جنبه نمایشی داشته و به‌دلیل نبود زیرساخت‌های لازم و توجه ناکافی به مسائل اساسی‌تر نظیر کیفیت خودروها و فرسودگی ناوگان، نتوانسته به موفقیت‌های چشمگیری دست‌یابد. در شرایط فعلی، تعیین روز بدون خودرو، به‌نوعی مشکلات حمل‌ونقل عمومی را به پای مردم نوشتن است‌! 

منبع خبر