رابطه تنگاتنگ نفت و جنگ / تاثیر ریسک‌های ژئوپلتیک بر آینده بازار نفت چیست؟

به گزارش اقتصادآنلاین، قیمت نفت و ریسک‌های ژئوپلتیک دو عامل جدایی‌ناپذیر در اقتصاد جهانی هستند که تأثیر متقابل شدیدی بر یکدیگر دارند. در دهه‌های گذشته، تحولات ژئوپلتیک از جمله جنگ‌ها، مناقشات منطقه‌ای، و سیاست‌های کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده نفت، نوسانات قابل توجهی در قیمت این کالای استراتژیک ایجاد کرده‌ است. قیمت نفت به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع انرژی در جهان، نقش کلیدی در اقتصاد کشورها و صنایع مختلف ایفا می‌کند. تغییرات در قیمت نفت می‌تواند بر تولید ناخالص داخلی (GDP)، نرخ تورم، و تراز تجاری کشورها تأثیر مستقیم بگذارد. همچنین از آنجایی که ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای صادرکننده نفت که بخش قابل توجهی از درآمدهای خود را از طریق فروش نفت تأمین می‌کند، تغییرات و شوک‌های قیمتی نفت بسیار برای آن اهمیت دارد. برگشتن ترامپ به ریاست جمهوری، درگیری بین چین و تایوان، درگیری بین روسیه و اوکراین، و اتفاقات اخیر در روسیه، همه از مواردی هستند که ریسک‌های ژئوپلتیک را افزایش می‌دهند و ممکن است منجر به افزایش قیمت نفت شوند. 

ریسک‌های ژئوپلتیک چگونه بر قیمت نفت اثر می‌گذارد؟

ریسک‌های ژئوپلتیک که شامل عوامل سیاسی، نظامی و حتی اجتماعی هستند، از مهم‌ترین متغیرهایی به‌شمار می‌روند که می‌توانند عرضه و تقاضای نفت را تحت تأثیر قرار دهند. به‌عنوان مثال، هرگونه بی‌ثباتی سیاسی یا درگیری نظامی در کشورهای تولیدکننده نفت، احتمال کاهش عرضه جهانی را افزایش می‌دهد که معمولاً منجر به افزایش قیمت‌ها می‌شود. یکی از نمونه‌های برجسته در این زمینه، جنگ خلیج فارس در اوایل دهه ۱۹۹۰ بود که باعث افزایش ناگهانی قیمت نفت شد. در این دوره، نگرانی از کاهش تولید نفت کشورهای خاورمیانه و نااطمینانی درباره آینده عرضه نفت در جهان، باعث جهش قیمت‌ها و تشدید نوسانات بازار شد. این اتفاق نه‌تنها بر اقتصاد کشورهای واردکننده نفت تأثیر منفی گذاشت، بلکه اقتصاد کشورهای صادرکننده نیز به دلیل نوسانات شدید درآمدی، دچار آسیب شد.
عامل دیگری که تأثیر ژئوپلتیک بر قیمت نفت را نمایان می‌کند، تحریم‌های اقتصادی است. به عنوان مثال، تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران، ونزوئلا، و روسیه در سال‌های اخیر، دسترسی این کشورها به بازار جهانی نفت را محدود کرده و باعث کاهش عرضه نفت شده است. این وضعیت نه‌تنها موجب افزایش قیمت نفت در بازارهای بین‌المللی شده، بلکه ساختار عرضه و تقاضا را نیز به شدت تغییر داده است.
در کنار تحریم‌ها، رقابت ژئوپلتیک میان قدرت‌های بزرگ جهانی نیز بر قیمت نفت تأثیرگذار است. به عنوان مثال، تنش‌های میان ایالات متحده و چین یا مناقشات میان روسیه و کشورهای اروپایی، می‌تواند به تغییر جریان تجارت نفت منجر شود. این تغییرات معمولاً با افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، ایجاد نااطمینانی در بازار و در نتیجه، افزایش قیمت‌ها همراه است.
از سوی دیگر، تغییرات در سیاست‌های اوپک و اوپک پلاس نیز یکی از عوامل تعیین‌کننده قیمت نفت است. تصمیم‌گیری این سازمان‌ها در زمینه کاهش یا افزایش تولید، اغلب تحت تأثیر ملاحظات سیاسی و ژئوپلتیک صورت می‌گیرد. برای مثال، کاهش تولید نفت توسط اوپک در سال ۲۰۲۰ به‌دلیل کاهش تقاضای ناشی از پاندمی کرونا، به یک بحران بزرگ در بازار نفت منجر شد و بار دیگر نقش سیاست‌های جمعی و عوامل ژئوپلتیک در تعیین قیمت نفت را نمایان ساخت.
یکی دیگر از ابعاد ژئوپلتیک که نباید نادیده گرفته شود، اهمیت زیرساخت‌های نفتی و امنیت آن‌ها است. حملات به زیرساخت‌های نفتی مانند پالایشگاه‌ها، خطوط لوله، و بنادر نفتی، می‌تواند عرضه جهانی را مختل کرده و قیمت‌ها را افزایش دهد. به ‌عنوان مثال، حملات پهپادی به تأسیسات نفتی عربستان سعودی در سال ۲۰۱۹، باعث افزایش ناگهانی قیمت نفت و ایجاد نااطمینانی گسترده در بازار شد.
از طرف دیگر، کاهش وابستگی به نفت در بسیاری از کشورها و حرکت به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر نیز می‌تواند به‌طور غیرمستقیم تأثیرات ژئوپلتیک بر قیمت نفت را کاهش دهد. با این حال، این تغییرات نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان و زمان زیادی است و در کوتاه‌مدت، نفت همچنان نقش غالب در بازار انرژی جهان را ایفا خواهد کرد.
در نهایت، بررسی رابطه میان قیمت نفت و ریسک‌های ژئوپلتیک نشان می‌دهد که این دو عامل به‌طور متقابل بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. از یک سو، تغییرات در عوامل ژئوپلتیک می‌تواند بازار نفت را بی‌ثبات کند و از سوی دیگر، نوسانات در قیمت نفت می‌تواند تصمیمات سیاسی و اقتصادی کشورهای وابسته به نفت را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، برای مدیریت بهینه این چالش‌ها، نیاز به سیاست‌گذاری‌های دقیق و همکاری‌های بین‌المللی احساس می‌شود.

کدام رویدادها بر قیمت نفت اثرگذار بوده است؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد جنگ مهمترین عاملی می‌باشد که بر قیمت نفت اثرگذار است. چراکه جنگ احتمال کاهش غیر قابل جبران عرضه نفت را برای بلند مدت تشدید می‌کند. بنابراین ریسک قابل توجهی به بازار تحمیل شده و حداقل در کوتاه مدت شوک بالایی به بازار وارد می‌کند.
بررسی داده‌ها نشان می‌دهد پس از بحران مالی سال ۲۰۰۸، بهار عربی یکی از اثرگذارترین رویدادها بر بازار نفت بوده است. این رویداد که در بین سال‌های ۲۰۱۰ الی ۲۰۱۲ اتفاق افتاد، باعث شد تا قیمت نفت اوپک از حوالی ۹۰ دلار تا بالای ۱۲۰ دلار صعود کند. همچنین اثرات بلند مدت آن باعث شد تا سال ۲۰۱۴ نفت همچنان بالای ۱۰۰ دلار باقی بماند. بحران کریمه در سال ۲۰۱۴ یکی دیگر از عواملی بود که باعث شد تا مدتی نفت قیمت‌های بالای ۱۰۰ دلار را تجربه کند. با این حال، بهار عربی تأثیر بسیار عمیق‌تر و بلندمدت تری در بازار نفت گذاشت. پس از سقوط قیمت نفت در یک بازه دو ساله به نزدیکی ۳۰ دلار در سال ۲۰۱۶، شدت گرفتن جنگ داخلی یمن و ورود سایر کشورها به این جنگ مجدد ریسک‌های موجود را افزایش داد و موجب یک شوک بزرگ در بازار نفت شد. در اثر این اتفاق، نفت مجددا روندی صعودی را در پیش گرفت و در یک بازه زمانی دو ساله به حوالی ۸۰ دلار برگشت. حمله به تاسیسات نفتی آرامکو، یکی دیگر از رویدادهایی بود که یک شوک کوتاه مدت به بازار نفت داد. با این حال، این شوک به طور بلندمدت در بازار اثرگذار نبود و در کوتاه مدت نیز نتوانست منجر به افزایش قیمت به بالای ۱۰۰ دلار شود. حمله روسیه به اوکراین، یکی دیگر از رویدادهایی بود که بر قیمت نفت و سایر بازارهای انرژی اثرگذاری بالایی داشت و باعث شد تا قیمت نفت تا نزدیکی ۱۲۰ دلار نیز بالا برود. با این حال، این شوک فروکش کرد و در نهایت نفت در سال ۲۰۲۳ و با شدت گرفتن درگیری اسرائیل و فلسطین،  مجدد شوک قابل توجهی را تجربه کرد. معمولا رویدادهایی که در منطقه خاورمیانه اتفاق می‌افتد، تأثیر بسیار قابل توجهی در بازار نفت دارد. 

اندازه‌گیری شاخص ریسک‌های ژئوپلتیک

در بسیاری از مقالات برای نشان دادن ریسک‌های ژئوپلتیک از شاخص معرفی شده توسط داریو کالدارا و ماتئو یاکویلو استفاده شده است. این شاخص برای اندازه‌گیری رویدادهای ژئوپلتیکی نامطلوب طراحی شده است که بر اساس شمارش مقالات روزنامه‌ها درباره تنش‌های ژئوپلتیکی بنا شده و تکامل و تأثیرات اقتصادی آن را از سال ۱۹۰۰ تا کنون بررسی می‌کند. شاخص ریسک ژئوپلتیک در دوره‌هایی مانند دو جنگ جهانی، آغاز جنگ کره، بحران موشکی کوبا و پس از حادثه ۱۱ سپتامبر به شدت افزایش یافته است.
شاخص معرفی شده، بر اساس نتایج جستجوی خودکار متن از آرشیو الکترونیکی ۱۰ روزنامه اصلی ساخته می‌شود.این روزنامه‌ها شامل شیکاگو تریبون، دیلی تلگراف، فایننشال تایمز، گلوب اند میل، گاردین، لس‌آنجلس تایمز، نیویورک تایمز، یو‌اس‌ای تودی، وال‌استریت ژورنال و واشنگتن پست هستند. در نهیات این شاخص را با شمارش تعداد مقالات مرتبط با رویدادهای ژئوپلتیکی نامطلوب در هر روزنامه در هر ماه (به‌عنوان درصدی از کل مقالات خبری) محاسبه می‌شود. این جستجو در هشت دسته‌بندی سازمان‌دهی می‌شود که شامل تهدیدهای جنگ، صلح، تقویت نظامی، تهدیدهای هسته‌ای، تهدیدهای تروریستی، آغاز جنگ، تشدید جنگ و اقدامات تروریستی می‌باشد.

نمودار زیر ریسک‌های ژئوپلتیک و قیمت نفت اوپک از سال ۲۰۱۹ تا کنون را نشان می‌دهد. همانطور که در نمودار مشخص است، قیمت نفت و ریسک‌های موجود بر یک دیگر اثر متقابل دارند و معمولا شوک‌هایی همزمان با یکدیگر را تجربه می‌کنند. همچنین داده‌ها نشان می‌دهد که ریسک‌های موجود پس از یک شوک در سال ۲۰۲۳ معمولا کاهشی بوده است. با این حال، انتظار می‌رود انتشار داده‌های جدید برای ماه دوازدهم میلادی یک شوک را نشان دهد. شوکی که می‌تواند منجر به افزایش قیمت نفت شود. رصد این داده‌ها، می‌تواند به سرمایه‌گذاران نیز کمک کند تا تصمیمات بهتری برای مدیریت ریسک‌های موجود در سبد دارایی خود بگیرند. مخصوصا سرمایه‌گذارانی که دارایی‌های وابسته به نفت دارند.

منبع خبر