آمار محرمانه از شیوع یک ویروس

به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما، مشخص نیست هر پکی که به سیگار می‌زنیم، بر هرکدام از ما دقیقاً چه تأثیری می‌گذارد، اما یکی از خطراتی که احتمالاً از بیخ گوش اکثر ما رد می‌شود، تغییرات بافت حاصل از سلول‌های سرطانی درنتیجه ویروس HPV یا کاهش ایمنی بدن ما در برابر این ویروس است. تمام ما حداقل یک‌بار ابتلا به ویروس HPV را در زندگی خود تجربه می‌کنیم، اگر از نظر جنسی فعال باشیم و واکسن HPV را هم تزریق نکرده باشیم. اما اگر در ایران به آن مبتلا شویم، با وجود حاشیه‌های مدیریت پیشگیری و درمان HPV، احتمالاً دیگر چالش تنها خود بیماری نیست.

ناچار به ابتلاییم

CDC، مرکز کنترل و پیشگیری و از بیماری در آمریکا، این ویروس را پوستی و انتقال آن را حاصل ارتباط جنسی واژینال، مقعدی و دهانی می‌داند. در حال حاضر، تنها راه مقابله با این ویروس، جلوگیری از ابتلا به آن از طریق تزریق واکسن است و باقی، برعهده سیستم ایمنی بدن ماست. واکسن گارداسیل حالا در ایران توزیع بسیار محدودی دارد و به‌سختی در برخی داروخانه‌ها پیدا می‌شود. درصورت پیدا شدن واکسن ۲، ۴ و یا ۹ ظرفیتی، در بازه بین ۲ تا ۱۸ میلیون تومان فروخته می‌شود و برای هر فرد تزریق سه نوبت از آن در فاصله شش ماه توصیه شده است. در این موقعیت، بدون آموزش و صحبت از اهمیت این واکسن، تزریق آن با این قیمت چیزی غیرضروری دیده می‌شود. اما با این قیمت و شرایط حتی درصورت آگاهی، دسترسی بسیاری از مردم به خط اول پیشگیری محدود است.

بنابر اعلام مرکز آمار ایران، درآمد متوسط یک خانوار ایرانی شهری در یک بازه زمانی شش‌ماهه در سال  ۱۴۰۳ حدود ۱۳۰ میلیون تومان است و هزینه واکسن ۶ تا ۱۸ میلیونی بین ۵ تا ۴۱ درصد از درآمد این خانواده‌ها را شامل می‌شود. درنتیجه هزینه بسیار سنگین این واکسن‌ها و فشاری که می‌توانند به‌ویژه به اقشار ضعیف‌تر وارد کنند و قرار نگرفتن آن تحت‌پوشش بیمه، دسترسی بخش زیادی از جمعیت به تزریق واکسن غیرممکن است. حتی در فضای کلی کشور، عدم اطلاع‌رسانی درست، بدون هیچ آماری از شیوع و نتایج شیوع و ایجاد حالت تدافعی از سوی مسئولین نسبت به شیوع این ویروس، سبب شده است شرایط برای تشخیص، درمان و اطلاع یافتن از شرایط، ناقص و در اکثر موارد کاملاً پنهان بماند. با این شرایط یا اطلاع‌رسانی برعهده منابع غیررسمی و اطلاعات درست و غلط آنهاست و یا بسیاری از افراد بعد از ابتلا و مراجعه به پزشک است که از وضعیتشان و آنچه باید انجام دهند، مطلع می‌شوند.

هنوز شرایط روشن نیست

درحالی‌که بیش از ۹۵ درصد سرطان‌های دهانه رحم ناشی از ویروس HPV است، اطلاعات شفاف و آمار رسمی از شیوع این بیماری در ایران به‌ندرت منتشر می‌شود و این مسئله مدیریت پیشگیری را پیچیده کرده است

اطلاعات محدودی، گاهی از میان تکذیب‌های مسئولین دولتی، به‌دست ما رسیده است. در آذر ۱۴۰۲، «کوروش اعتماد»، مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، وقتی ادعا می‌کرد وضعیت شیوع HPV در ایران نگران‌کننده نیست، اعلام کرد: «سالانه ۱۲ هزار تا ۱۴ هزار مورد جدید بروز سرطان رحم در کشور داریم.» گرچه آماری از میزان شیوع HPV بین زنان و مردان در دسترس نیست، اما با اطلاعات منتشرشده توسط سازمان بهداشت جهانی می‌توان به نتیجه دقیق‌تری رسید. به‌گفته سازمان بهداشت جهانی، ۹۵ درصد از موارد ابتلا به سرطان دهانه رحم حاصل از ویروس HPV هستند. ۹۵ درصد از موارد ابتلا به این سرطان در ایران برابر ۱۲ هزار و ۳۵۰ نفر است. بنابر سیمای جمعیتی ایران در سال ۱۴۰۳ منتشرشده توسط مرکز آمار ایران، جمعیت زنان بالای ۱۵سال (این عدد به‌عنوان سن احتمالی شروع ابتلا و شیوع HPV در نظر گرفته شده است، سازمان بهداشت جهانی سن مناسب تزریق واکسن را نیز قبل شروع رابطه جنسی و تا ۱۵ سال می‌داند) ۳۳ میلیون نفر است. بنابراین، نسبت تعداد مبتلایان به سرطان دهانه رحمِ حاصل از HPV به کل جمعیت زنان و دختران بالای ۱۵ سال ایران، برابر با ۰.۰۳۷ درصد است. همین نسبت در جهان با ۶۶۰ هزار مورد ابتلا به سرطان دهانه رحم در سال ۲۰۲۲ که ۹۵ درصد آن حاصل از ویروس HPV  است، ۶۲۷ هزار مورد است. جمعیت زنان بالای ۱۵ سال در جهان نیز سه میلیارد و ۳۳۱ میلیون نفر محاسبه شده است. بنابراین، نسبت موارد ابتلا به سرطان دهانه رحم حاصل از HPV به جمعیت در جهان ۰.۰۱۸ درصد و آمار ابتلا به سرطان دهانه رحمِ حاصل از ویروس HPV در ایران ۲.۰۵ برابر متوسط جهانی است.

این آمارها تنها مربوط به موارد شناسایی‌شده در یک سال هستند، درحالی‌که درمان و رهایی از HPV معمولاً برای هر فرد چندسال طول می‌کشد و هرسال افرادی بسیار بیشتر از این عدد درگیر آن هستند. سرطان دهانه رحم و زنان بیش از هر قسمت از بدن و هر کسی تحت‌تأثیر شیوع این ویروس هستند، اما مردان هم درگیر عواقب ناشی از آن می‌شوند. به‌گفته سازمان بهداشت جهانی، وقتی در سال ۲۰۱۹، ۶۲۰ هزار زن درگیر انواع سرطان ناشی از HPV شدند، ۷۰ هزار مرد نیز مبتلا به انواع سرطان ناشی از این ویروس گزارش شدند؛ این یعنی انواعی از سرطان‌های آلت تناسلی، مقعد، دهان، حلق و گلو. 

اقدامات، دیر و ناکافی است

چالش دیگر کنترل شیوع این ویروس، بدون علامت بودن سویه‌های پرخطر آن است. اغلب سرطان‌های حاصل از HPV حاصل از سویه‌های پرخطر است. HPV با حدود ۲۰۰ سویه، گرچه بیشتر با عنوان زگیل تناسلی شناخته می‌شود، در اغلب موارد علامتی ندارد و اگر آزمایش‌های سالانه صورت نگیرد، تشخیص داده نمی‌شود. از سوی دیگر، چون نام HPV با سرطان دهانه رحم گره خورده است، بیماری و مسئله‌ای زنانه دیده می‌شود و دغدغه این ویروس و واکسن آن بین مردان کمتر است. اگرچه مردان کمتر دچار سرطان ناشی از HPV می‌شوند، اما نه‌تنها احتمال بروز سرطان در بین آنان وجود دارد، بلکه ناقل این ویروس به زنان و خطری برای ابتلای آنان هم هستند که با ریسک بیشتری از ابتلا به سرطان مواجه‌ می‌شوند. زنان با تست HPV از دهانه رحم می‌توانند از ابتلا به ویروس، و از طریق پاپ‌اسمیر از تغییر سلول‌های دهانه رحم و سرطانی شدن آنها سریع‌تر آگاه شوند، اما این تست‌ها برای مردان نه‌تنها رایج نیست که تست PCR که برای بررسی ابتلا به HPV از آلت تناسلی آنها گرفته می‌شود نیز از نظر برخی پزشکان معتبر و دقیق و مورد تأکید نیست.

هزینه‌های سنگین واکسن HPV و عدم پوشش بیمه‌ای آن، دسترسی به پیشگیری را برای بسیاری از ایرانیان غیرممکن کرده است و این امر موجب تقویت نگرانی‌ها درباره شیوع و عواقب این ویروس می‌شود

سازمان بهداشت جهانی باتوجه‌به شرایط کنونی سرطان دهانه رحم، بر واکسیناسیون دختران پیش از ۱۵سالگی و نمونه‌برداری و آزمایش زنان پیش از ۵ سالگی تأکید می‌کند. این آزمایش‌ها ارزان نیستند و تحت‌پوشش بیمه قرار می‌گیرند. اما در سطح پیشگیری، آموزش عمومی و دسترسی عمومی به واکسن متناسب با وضعیت نیست. وب‌سایت‌ها، صفحاتی در شبکه‌های مجازی و کلینیک‌های مختلف هم در این شرایط به‌راحتی تبلیغ می‌کنند، قیمت‌های مختلفی برای درمان و واکسن می‌دهند و حتی از ارائه آمارهای غلط یا بدون منبع دریغ نمی‌کنند. گزارش اخیر روزنامه هم‌میهن با عنوان «زدوبند فروش یک واکسن» در تاریخ ۴ بهمن ۱۴۰۳ به‌خوبی نشان می‌دهد چطور در شرایطی که نظارتی بر پیشگیری و درمان این ویروس نیست، سوءاستفاده بیشتر و تهیه یک واکسن در تهران تقریباً غیرممکن شده است. حالا با دلالی، بازار سیاه و فروش بسیار محدود، دسترسی به واکسن منحصر به افرادی شده است که توان پرداخت هزینه‌های چند ده میلیونی برای آن را دارند. گرچه تهیه همین واکسن‌ها بدون نظارت رسمی و خرید از منابع غیرمتخصص و غیرقانونی، خطرهای خود و امکان کلاهبرداری را دارد.

واکسن خواهد آمد، نه برای همه

اخیراً «علیرضا رئیسی»، معاون وزیر بهداشت، در هفتم بهمن‌ماه اعلام کرده است که واکسن HPV به‌زودی وارد برنامه واکسیناسیون ملی می‌شود. درحالی‌که سازمان بهداشت جهانی خط اول مقابله با شدیدترین مشکل حاصل از این ویروس، یعنی سرطان دهانه رحم، را واکسیناسیون دختران ۹ تا ۱۵ سال اعلام کرده است، معاون وزیر بهداشت درباره تأمین این واکسن توضیح داده است: «واکسن HPV باید وارد چرخه واکسیناسیون کشوری شود، اما نه به‌صورت واکسن‌های روتین بلکه باید مانند آنفلوآنزا باشد که افراد خاص و واجد شرایط تزریق کنند و ضروری‌است شرکت‌های دانش‌بنیان، انستیتو پاستور و پاستور این واکسن‌ها را تولید کنند تا آنها را باتوجه‌به شرایط ارزی وارد نکنیم.» او همچنین اعلام کرد: «شیوع سرطان دهانه رحم ناشی از این ویروس در کشور بسیار پایین است و بحث واکسیناسیون آن بیشتر بر پیشگیری از عفونت متمرکز است.» و بنابراین، همچنان این مسئله مهم در ایران بدون ارائه آمار و اطلاع از شرایط ادامه دارد.

منبع خبر