نگاهی به ابعاد مختلف فیلم «پیر پسر» ساخته اکتای براهنی که اهالی رسانه را شگفت‌زده کرد | ای تک دلبرم دلبر تک

مرجان فاطمی | «پیر پسر» به کارگردانی اکتای براهنی یکی از شگفتی‌های جشنواره امسال است؛ فیلمی که اجازه حضور در بخش رقابتی جشنواره را به دست نیاورد اما نهایتا 20 بهمن در برج میلاد به نمایش درآمد و با استقبال بی‌نظیر اهالی رسانه روبه‌رو شد. اکتای براهنی که چند سال قبل فیلم «پل خواب» را براساس رمان «جنایت و مکافات» فئودور داستایوفسکی ساخته بود، در «پیر پسر» باز هم منبع الهامش را دو اثر مهم داستایوفسکی قرار داده است. در شکل‌گیری شخصیت‌ها و موقعیت‌های «پیر پسر» می‌توانیم نشانه‌هایی از «برادران کارامازوف» و «ابله» را ببینیم. البته در منابع مورد استفاده فیلم، به شاهنامه فردوسی، ادیپ شهریار، پدران و پسران، هملت و پدر هم اشاره شده است؛ آثاری که در همگی روابط پدر و پسر اهمیت زیادی دارد.

به گزارش فیلم‌نیوز، «پیر پسر» 20 بهمن به نمایش درآمد و تماشاگرانش را شگفت‌زده کرد. هنوز معلوم نیست این فیلم بالاخره امکان اکران عمومی پیدا می‌کند یا خیر اما بهرحال بد نیست این توضیح را بخوانید که در این متن برای بررسی همه‌جانبه ابعاد مختلف فیلم، به ناچار وارد جزئیات شده‌ایم و طبیعتا اگر «پیر پسر» را ندیده‌اید ممکن است با خطر اسپویل روبه‌رو شوید.

کارگردانی دقیق و سنجیده اکتای براهنی بزرگترین نقطه قوت فیلم «پیر پسر» است.

فضای کلی | فیلم 3 ساعت و 16 دقیقه است. در حالت عادی برای یک فیلم سینمایی زمان زیادی است و این پیش‌فرض را ایجاد می‌کند که با با ریتمی کند و شاید با اطناب فراوان همراه باشد. نقطه قوت اصلی فیلم درست به همین مسئله برمی‌گردد که مخاطب در تمام این 3 ساعت و 16 دقیقه طوری غرق اتفاق‌های فیلم می‌شود که حتی یک‌بار هم به ساعتش نگاه نمی‌کند. اکتای براهنی با ظرافت فضای صحنه را می‌سازد و شخصیت‌هایش را با حساسیت زیاد معرفی می‌کند. او مخاطبانش را با مضامین عشق و نفرت و فساد در همه وجوه همراه می‌کند و قدم به قدم پایش را بیشتر به دام پیچیدگی روابط و احساسات میان شخصیت‌ها می‌کشاند. قطعات پازل پشت‌سرهم تکمیل می‌شوند و پایه‌های فیلم در هیچ نقطه‌ای لق نمی‌زنند. براهنی داستانی سیاه از خانواده‌ای سه نفره پیش رویمان می‌گذارد اما آن را به قدری جذاب روایت می‌کند و با صحنه‌های عاشقانه و لطیف پیوند می‌زند که در هیچ لحظه‌ای، این حجم از تلخی و سیاهی خسته‌مان نمی‌کند. انگار تازه وقتی بعد از 3 ساعت و 16 دقیقه از روی صندلی بلند می‌شویم می‌فهمیم براهنی با ذهن و روحمان چه کرده و نمی‌توانیم تا مدت‌ها فکرش را از سرمان بیرون کنیم.

علی و رعنا با بازی حامد بهداد و لیلا حاتمی نقش‌های کلیدی فیلم «پیر پسر» هستند.

شخصیت‌ها | اکتای براهنی در خلق شخصیت‌ها و ماجراهای «پیر پسر» تا حد زیادی به دو رمان «برادران کارامازوف» و «ابله» فئودور داستایوفسکی نزدیک شده است. ردپایی از شخصیت‌های داستایوفسکی را می‌توانیم در این فیلم ببینیم.

علی در دنیای سیاه و فاسدی که پدرش ساخته، نماینده خیر و مهربانی و تعقل است. برخلاف برادرش میلی به خشونت ندارد و حتی فرض اینکه یک روزی بخواهد به قتل پدر فکر کند را هم محال می‌داند. او فرهیخته و طالب صلح است اما به خاطر نداشتن اعتمادبنفس، قدرت بروز خودش را ندارد. آن‌قدر توسط پدرش تحقیر شده که نسبت به همه با موضعی پایین روبه‌رو می‌شود و به همین دلیل دیگران از مهربانی‌اش سوءاستفاده می‌کنند. شاید بتوانیم بعضی خصلت‌هایش را شبیه به پرنس میشکین «ابله» بدانیم؛ شخصیتی که نمادی از خیر مطلق است و در برابر فساد و شرارت دنیا ناتوان. از آن جهت که نماینده خیر به حساب می‌آید می‌توانیم رگه‌هایی از آلیوشای «برادران کارامازوف» را هم در او ببینیم. البته عشق مثلثی او با پدر تا حدی ذهن‌مان را به سمت رقابت دیمیتری و فئودور پائولویچ بر سر گروشنکا می‌برد اما در سایر ویژگی‌ها ارتباطی با دیمیتری ندارد.

رضا پسر کوچکتر خانواده شباهت بیشتری به پدرش دارد. با این حال پدر او را از خودش نمی‌داند و با شک بر سر حرامزاده بودنش او را آزار می‌دهد. رضا بیشتر از علی دنبال حل مشکلات مالی است. درست مثل دیمیتری «برادران کارامازوف». در طول رمان این شک مطرح می‌شود که شاید فرزند واقعی فئودور نباشد. فئودور از شب ازدواجش با مادر دیمیتری طوری صحبت می‌کند که احتمال می‌دهد خودش پدر واقعی او نباشد و به همین دلیل محبت کمتری نسبت به دیمیتری دارد. رضا در «پیر پسر» فردی احساساتی معرفی می‌شود که گهگاه تندخو است اما دلش پر از محبت برادر است و با تمام وجودش به علی وابسته است.

اکتای براهنی فئودور پائولوویچ «برادران کارامازوف» را در قالب مردی در دنیای معاصر به نمایش درآورده است؛ مردی منفور که نمادی از خودخواهی، فساد، خوش‌گذرانی و بی‌مسئولیتی کامل است. کوچکترین علاقه‌ای به فرزندانش ندارد و حاضر است آنها را برای منافع خودش نابود کند. پدر فیلم «پیر پسر» نماینده قدرت بدون تعقل است؛ مردی که ابایی از کشتن دیگران ندارد. دلش می‌خواهد همه به‌نحوی مطیعش باشند و به‌هیچ‌وجه پاسخ نه را نمی‌پذیرد. وقتی از همسرش نافرمانی می‌بیند او را در حیاط خانه‌اش چال می‌کند، اعتمادبنفس را از پسر بزرگش می‌گیرد و با تحقیرهای پیاپی سرکوبش می‌کند. پسر کوچک‌ترش را با وعده پول دنبال خودش می‌کشد و از نیازمند بودن زن مستاجر برای منافع شخصی‌اش بهره می‌برد. او در پایان فیلم به هیولایی تبدیل می‌شود که مرگش در عین اینکه در تلخ‌ترین سکانس فیلم رخ می‌دهد، کام همه را شیرین می‌کند.

شکوه و جلوه بازیگری را در بازی حسن پورشیرازی در فیلم «پیر پسر» می‌توان دید.

بازی‌ها | حسن پورشیرازی شکوه بازیگری‌اش را در «پیرپسر» به نمایش می‌گذارد و انگار دین‌اش را به بازیگری ادا می‌کند. نشان می‌دهد اگر کارگردانی قدرتمند کنارش باشد می‌تواند کاری کند همه از بازی‌اش انگشت به دهان بمانند. او کاراکتر منفی پدر را به نحوی پیش می‌برد که با تمام وجوه منفی‌اش، ذره‌ای اغراق در آن نمی‌بینیم. او شخصیتی پیچیده‌ است با گذشته‌ای عجیب و نگاهی متفاوت به زندگی. در طول فیلم کم‌کم قدرتش را از دست می‌دهد و به جایی می‌رسد که مجبور است برای حفظ جایگاهش بجنگد. پورشیرازی هم در ظاهر و هم محتوا زوال یک مرد زورگو و قدرتمند و از دست رفتن شکوه جایگاهش را به بهترین شکل پیش رویمان می‌گذارد. اوج قدرت بازیگری‌اش در سکانس پایانی رقم می‌خورد؛ جایی که خشم و زوال مردی دائم‌الخمر و معتاد را مثل شیری در قفس به نمایش می‌کشد که خودش را به درودیوار می‌کوبد و راهی نمی‌یابد.

حامد بهداد برای نقش علی از خود همیشگی‌اش فاصله گرفته. در طول فیلم چنان با این کاراکتر یکی می‌شود که یادمان می‌رود درحال تماشای بازی‌اش هستیم. او در طول فیلم ظرافت‌های یک مرد عاشق اما دست‌وپابسته را پیش رویمان می‌گذارد و از مردی سرخورده و کم اعتمادبنفس که همه تحقیرش می‌کنند، به جایی می‌رسد که بالاخره علیه ظلم عصیان می‌کند. گرچه از همواره از خشونت ابا دارد اما پشت برادر و عشقش می‌ایستد. این تغییر رفتار آنقدر ظریف و ملموس اتفاق می‌افتد که با تمام وجود درکش می‌کنیم.

لیلا حاتمی مکمل جذابیت‌های فیلم است. با ظرافت تمام در نقش معشوق به میدان می‌آید و ابتدا شمایلی از زنی مستقل و عمیق پیش رویمان می‌گذارد اما رفته‌رفته تمایلاتش به مسائل مادی رنگ می‌گیرد و روی دیگری از خودش را به نمایش می‌گذارد. او برای شخصیت شخصیت رعنا حرکتی متوالی از عشق به سمت ثروت و مجددا بازگشت به عشق را طی می‌کند و در ذهن‌ها ماندگار می‌شود.

بازی محمد ولی‌زادگان را در فیلم‌ها و سریال‌های مختلف دیده بودیم اما در «پیر پسر» به‌قدری باورپذیر و اثرگذار ظاهر شده که نمی‌توانیم آن را با هیچ‌یک از نقش‌های پیشین‌اش مقایسه کنیم. شوخ‌طبعی و بذله‌گویی و بامزه‌بازی‌هایش در کنار تلاش برای قانع کردن پدر و حمایت از برادرش در مسیر عشق دلنشین به نظر می‌رسد. او سعی کرده است روی مرز میان دو شخصیت پدر و علی حرکت کند؛ نه به اندازه علی مبراست و نه به اندازه پدر درگیر فساد اخلاقی. او نهایتا با صحبت‌های پدرش درباره گذشته مادرش به فروپاشی روحی می‌رسد و در سکانس پایانی درخشان ظاهر می‌شود.

پیر پسر فیلمی ایرانی به نویسندگی و کارگردانی اکتای براهنی و تهیه‌کنندگی بابک حمیدیان محصول سال ۱۴۰۰ است. این فیلم با بازی حسن پورشیرازی، حامد بهداد، لیلا حاتمی، محمد ولی‌زادگان، محمدرضا داوودنژاد، بابک حمیدیان و … در جشنواره‌های مختلف جهانی توانسته توجه منتقدان زیادی را جلب کند. «پیرپسر» اجازه ورود به بخش رقابت جشنواره فیلم فجر را به دست نیاورد اما قطعا در صورت حضور در بخش مسابقه، اکثر فیلم‌ها را زیر سایه خودش قرار می‌داد.

منبع خبر