علی شمخانی کیست؟ | دیپلماتی که ردپایش در برهه‌های حساس تاریخی دیده می‌شود

پایگاه خبری تحلیلی نامه نیوز (namehnews.com) :

علی شمخانی، مشاور رهبر انقلاب و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، در مصاحبه‌ای به مناسبت روز دانشجو، حملاتی تندی به روسای جمهور سابق یعنی حسن روحانی و محمود احمدی نژاد داشته است. مهمتر از همه موضوعی است که در خلال مصاحبه درباره خود مطرح کرده است؛ نخست این که «فرزند انقلاب» است و در جای دیگری از این گفتگو مدعی شده که همه کاره پرونده هسته‌ای ایران است.

او دراین مصاحبه که با وبسایت خبری نور نیوز، نزدیک به شورای عالی امنیت ملی انجام داد، گفته است: «من نه به احمدی‌نژاد رای دادم، نه به رئیسی، نه به روحانی رای دادم، هیچ وقت. اما به پزشکیان رای دادم … به هیچ کدام از آن روسای جمهور رای ندادم. آدم‌های رقیبشان مناسبت‌تر بود.»

شمخانی در این گفتگو رویه و رفتار دولت حسن روحانی در زمان خروج آمریکا از برجام را به باد انتقاد گرفته و در بخش دیگری از مصاحبه خود می‌گوید هنوز هم مسئول پرونده هسته‌ای است و مذاکره با تروئیکای اروپایی به دستور او صورت گرفته است.این گفتگو بازتاب‌های زیادی داشته و مسیری که علی شمخانی تا جایگاه امروز خود طی کرده را مورد توجه قرار داده است؛ مسیری از گروه منصورون که علیه حکومت شاه مبارزه مسلحانه می‌کرد و حالا به جایگاه مردی رسیده که می‌گوید سرباز است، اما همیشه خواسته تا همه کاره باشد.

علی شمخانی؛ از منصورون تا سپاه پاسداران

شمخانی متولد ۱۳۳۴ در اهواز است. وقتی ۱۶ ساله بود به خاطر فعالیت علیه حکومت پهلوی بازداشت شد. ۲۰ ساله بود که به همراه شماری از هفکرانش مانند محسن رضایی، غلامعلی رشید، محمدباقر ذوالقدر، محمد جهان‌آرا، اسماعیل دقایقی و… گروه مسلحانه «منصورون» را در سال ۱۳۵۴ تاسیس کردند. از آنها از جمله علی شمخانی پس از انقلاب از پایه گذار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شدند.

رسول جعفریان در کتاب «جریان‌ها و سازمان‌های سیاسی- مذهبی ایران» می‌گوید که نطفه اولیه گروه منصورون در خوزستان در سال ۱۳۵۰ شکل گرفت و در سال ۱۳۵۴ با جمع شدن کسانی مانند علی شمخانی و محسن رضایی رسمیت یافته است بنابراین شمخانی در عمل از اولین حلقه‌های موسس منصورون است. 

پس از انقلاب علی شمخانی به همراه همفکرانش با چند گروه سیاسی (امت واحده، توحیدی بدر، توحیدی صف، فلاح، فلق، منصورون، موحدین) برای مقابله با فعالیت سازمان مجاهدین خلق، اقدام به تاسیس «سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی» کردند. با تاسیس سپاه پاسداران و دستور آیت الله خمینی که نظامی‌ها وارد کار سیاسی نشوند، شمخانی و دوستانش از سازمان بیرون آمدند و عملا این گروه منحل شد اگرچه تاجزاده و نبوی در دهه ۷۰ سعی در احیاء آن کردند.

شمخانی از پایه‌گذاران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و در طول جنگ ایران و عراق از فرماندهان ارشد سپاه بود. او در ابتدای جنگ فرماندهی سپاه خوزستان را برعهده داشت، در فاصله سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸ جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران بود و همزمان فرماندهی نیروی زمینی سپاه، معاونت اطلاعات و عملیات ستاد فرماندهی کل قوا را نیز برعهده داشت. 

حدود یک سال بعد نیز در دولت میرحسین موسوی «وزیر سپاه پاسداران» شد تا عمر این وزارتخانه پیش از ادغام با وزارت دفاع برقرار بود شمخانی وزیر آن بود. او پس از وزارت کوتاهش به ارتش منتقل شد و در فاصله سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶ فرماندهی نیروی دریایی ارتش و از سال ۱۳۶۹ با حفظ سمت، فرماندهی نیروی دریایی سپاه را نیز برعهده داشت. او در سال ۱۳۷۸ به درجه «دریابانی» (معادل سرلشکری) رسید و ۳ مدال فتح از فرمانده کل قوا دریافت کرده است.

علی شمخانی علاوه بر طی دوره دانشکده فرماندهی و ستاد (دافوس) و نیز دانشگاه عالی دفاع ملی (استراتژیک نظامی) دارای دانشنامه مهندسی از دانشگاه جندی‌شاپور و مدرک کارشناسی ارشد مدیریت از همین دانشگاه می‌باشد. شمخانی دانش‌آموخته کارشناسی مهندسی کشاورزی و کارشناسی ارشد مدیریت از دانشگاه جندی‌شاپور و دکتری استراتژی نظامی از دانشگاه عالی دفاع ملی است و دوره دافوس را نیز در دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا گذرانده‌است

او با روی کار آمدن دولت محمد خاتمی به عنوان وزیر دفاع وارد دستگاه اجرایی شد

شمخانی و سودای ریاست جمهوری

در سال ۱۳۸۰ به فکر سکانداری دولت افتاد و به عنوان رقیب محمد خاتمی وارد عرصه انتخابات ریاست جمهوری شد. جمع آرای او به یک میلیون رای هم نرسید و با حدود دو و نیم درصد آرا با شکست سنگینی عرصه رقابت را واگذار کرد.

درباره چرایی ورود او به صحنه انتخابات ریاست جمهوری گمانه‌زنی‌های مختلفی در آن زمان منتشر شده بود. اکبر هاشمی‌رفسنجانی در خاطراتش اشاره‌ای به این موضوع دارد و نوشته است که شمخانی با «مشاوره فرماندهان سپاه» وارد عرصه انتخابات شده بوده است. او با وجود شکست از رئیس جمهور و دلخوری اصلاح‌طلبان از ورود در انتخابات، دوباره در کابینه دولت معروف به اصلاحات، به عنوان وزیر دفاع به کارش ادامه داد.

شمخانی نخستین وزیر ایرانی است، که به دلیل نقش برجسته‌ای که در طراحی و اجرای سیاست تنش‌زدائی و توسعه روابط با کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس برعهده داشت، بالاترین نشان دولتی (مدال عبدالعزیز) را از پادشاه وقت عربستان سعودی دریافت کرد.

شمخانی، کتاب «به داد ما برسید» و موضع گیری متفاوت درباره بنی صدر 

شمخانی از معدود چهره‌هایی است که در ایام جنگ حضور فعال داشته، اما تاکید دارد که بنی صدر خائن نبود. شمخانی در چند مصاحبه برخلاف روال بعضی از مقام‌های سیاسی و نظامی اعلام کرده است که بنی‌صدر که فرماندهی کل قوا را برعهده داشت در مدیریت جنگ «خائن نبود و روش نگاهش فرق داشت»

در بخشی از کتاب «به داد ما برسید» به روابط خود با ابوالحسن بنی‌صدر، رئیس جمهور وقت و فرمانده کل قوا اشاره دارد و می‌گوید «من شخصا با بنی‌صدر مراوده‌هایی داشتم ولی او چیزی به ما نمی‌داد، او دوستی و محبت می‌کرد ولی به یاد ندارم در امر تسلیحات کمکی کرده باشد».

او در همین کتاب می‌نویسد که «دانش نظامی‌اش آنقدر نازل بوده که در جلسات با ارتشی‌ها نمی‌دانسته که «معنای فلش‌های عملیاتی» چیست و فکر می‌کرده اگر یک فرد قوی هیکل را «بالای پشت بام ساختمان سپاه اهواز» بگذارد، چنین فردی می‌تواند با تیربار هواپیمای عراقی را سرنگون کند و اذعان دارد که «سطح اطلاعات نظامی ما پایین بود».

علی شمخانی و واژه فتنه بعد از سال ۱۳۸۸

شمخانی در برنامه تلویزیونی شناسنامه، که در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۹۲ از صداوسیما پخش شد، حضور یافت. او در این مصاحبه به شدت استفاده از الفاظی همچون فتنه‌گر، ساکت فتنه و انحرافی را محکوم کرد و گفت: «دشمنان ما دشمن ریش ما هستند، چه ریش اصلاح‌طلب و چه ریش اصول‌گرا، نباید به بهانه‌های مختلف افراد را از قطارِ انقلاب پیاده کرد».

در برنامه دیروز، امروز، فردا، وحید یامین‌پور، مجری برنامه، از شمخانی پرسید که آیا واژه فتنه را قبول دارید؟ شمخانی نیز در پاسخ وی ضمن اجتناب از به کار بردن واژه فتنه دربارهٔ مسائل پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ گفت: قبول‌کردن یا نکردن واژه فتنه، چیزی را تغییر نمی‌دهد. می‌خواهید من را روبه‌رو چه کسی قرار دهید؟ بسیجی باید حق گو، حق خواه و حق شنو باشد.

شمخانی و دبیری شورای عالی امنیت ملی

ورود علی شمخانی در ۱۹ شهریور سال ۱۳۹۲به شورای عالی امنیت ملی و انتصاب او به عنوان «دبیر» این شورا، مرحله مهم دیگر از زندگی سیاسی اوست.

او از سوی حسن روحانی جایگزین سعید جلیلی، چهره نزدیک به اصولگرایان و مذاکره کننده پیشین هسته‌ای ایران شد.

حسن روحانی در مردادماه ۱۴۰۳ خاطره انتصاب آقای شمخانی به دبیری شورای عالی امنیت ملی را در وب‌سایتش منتشر کرد و نوشت که گزینه اول و دوم او برای این سمت علی‌اکبر ناطق‌نوری و محمد فروزنده بود و چون آنها نپذیرفتند، آقای شمخانی را معرفی کرده است.

حسن روحانی نوشت: «در پی فردی بودم که در دوره دولت جدید بتواند با اقتدار و هماهنگی با دولت، دبیر شورای عالی امنیت ملی باشد. آقای علی شمخانی را پیشنهاد کردم که البته در ابتدا رهبری قبول نمی‌کردند، اما با اصرار من – که فکر می‌کنم نادرست بود – در نهایت پذیرفتند هرچند که پشیمان هم شدم، اما دیگر راه بازگشت مناسبی وجود نداشت».

ادامه حصر مهدی کروبی و میرحسین موسوی

پس از انتصاب شمخانی به دبیری شورای عالی امنیت ملی، محمدتقی کروبی، فرزند مهدی کروبی در صفحه فیس‌بوک خود، از ارجاع پرونده میرحسین موسوی و مهدی کروبی به شورای عالی امنیت ملی خبر داد. وی در صفحه فیس‌بوک خود نوشته بود: شنیده شد که رهبر انقلاب موافقت خود را با ارجاع پرونده موسوی و کروبی به شورای عالی امنیت ملی اعلام کرده‌اند تا این شورا با دبیر جدید به موضوع آنها ورود ماهوی داشته باشد. انتخاب آقای شمخانی به عنوان فردی لایق و توانمند که در دوران جنگ سابقه ارزشمندی داشته و همواره در کنار مردم و کشور بوده هم جای تقدیر و تشکر دارد و هم امیدی برای رفع حصر موسوی و کروبی است.

شمخانی در ۹ دی ۱۳۹۲ در مورد رفعِ حصر میرحسین موسوی و مهدی کروبی، در پاسخ به خبرنگاران گفت:من آدم اقدام هستم و آدم حرف نیستم.

شمخانی و دبیری شورای امنیت و درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی

پرونده مرگ اکبر هاشمی رفسنجانی نیز در همین دوره به شورای عالی امنیت ملی رفت، اما به گفته خانواده هاشمی عملا این پرونده نیز به نتیجه نرسید یا بایگانی شد. آقای شمخانی تاکید کرد که مرگ هاشمی «طبیعی» بوده است.

شمخانی و پرونده شلیک به هواپیمای اوکراینی

پرونده شلیک سپاه پاسداران به هواپیمای اوکراینی یکی از تحولات و اتفاقات مهمی است که در دوره او رخ داد. او در اینباره گفته است که «حزن و تاسف و دل‌شکستگی مجموعه فرماندهان و نیرو‌های سپاه پاسداران برای این حادثه غم‌انگیز کم‌سابقه است».

شمخانی و اعتراضات ۹۶ و ۹۸

علی شمخانی که اعتراضات سال ۹۶ دبیر شورای عالی امنیت ملی بود، اعتراضات را «بسیار محدود» خوانده و گفته بود عربستان و «برخی کشورها» به «تحریک فضای داخل ایران از طریق اینترنت» پرداخته‌اند. درباره اعتراضات ۹۸ نیز گفته بود «پروژه کشته سازی از سوی معاندین» شکل گرفته است.

شمخانی و تحریم آمریکا

روز جمعه ۲۰ دی ۱۳۹۸ اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا موسوم به اوفک به دستور دونالد ترامپ، علی شمخانی و هفت مقام ارشد جمهوری اسلامی را به دلیل پیشبرد اهداف بی‌ثبات‌کننده حکومت در اسرائیل و منطقه و جهان در فهرست تحریم‌ها قرار داد.

شمخانی و پایان عمر ده ساله دبیری شورای عالی امنیت ملی

با روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی در سال ۱۴۰۰، بار‌ها اخباری درباره کنارگیری یا استعفای آقای شمخانی در رسانه‌ها منتشر شد و در نهایت در اول خردادماه ۱۴۰۲ ابراهیم رئیسی طی حکمی «علی اکبر احمدیان» را به عنوان دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی منصوب کرد تا حضور ۱۰ ساله شمخانی به خط پایان برسد. درست همزمان با معرفی دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی، رهبری هم طی حکمی شمخانی را به عنوان عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و مشاور سیاسی رهبری منصوب کردند.

پرونده جاسوسی معاون شمخانی

پرونده جاسوسی علیرضا اکبری از معاونان شمخانی در صداوسیما افشا شد. برخی ناظران معتقدند زمان‌بندی افشای دستگیری و سپس اعدام اکبری با شروع ماموریت‌های دیپلماتیک شمخانی همپوشانی دارد. اکبری به جرم جاسوسی برای انگلیس در سال ۱۳۹۸ بازداشت شده بود. در فایل صوتی که بی‌بی‌سی فارسی از اکبری منتشر کرده، او می‌گوید اتهامش این بوده که «برای علی شمخانی عطر و پیراهن کادو برده است» به گفته اکبری، نهاد‌ها امنیتی گفته‌اند، او می‌خواسته بتواند به ازای آن اطلاعات دریافت کند.

نام‌های پرخبر فرزندان خانواده شمخانی

روزنامه جمهوری اسلامی ایران ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۳ در یادداشتی از علی شمخانی خواست «یا فعالیت اقتصادی کند یا در ساختار قدرت باشد». در این یادداشت تاکید شده که «شمخانی حضور در جبهه اقتصادی را برای خود و «فرزندان جبهه و جنگ»، «ضروری، شرعی و یک عمل انقلابی می‌داند» که «نه تنها مذموم نیست بلکه ممدوح ومشکور است».

علی شمخانی صاحب ۵ فرزند است که نام سه فرزند او یعنی حسن، حسین و زینب تاکنون در پرونده‌های مختلف مطرح شده است. او چندین برادرزاده، برادر، داماد، قوم و خویش و حتی معاون دارد که در موارد مختلف به مسائل مالی متهم شده‌اند. 

اندکی بعد تصویر دیدار شمخانی با حاکم دوبی به دلیل حضور فردی با لباس غیر رسمی، کفش کالج بدون جوراب و تی‌شرت آستین کوتاه مورد توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی قرار گرفت. چند هفته بعد چهره‌هایی نظیر حمید رسایی و احمد امیرآبادی فراهانی، نمایندگان پیشین و کنونی مجلس هویت این فرد را افشا کردند. به گفته آنها جوان حاضر در تصویر، فرزند علی شمخانی بوده است.

حمید رسایی در یادداشتی تلگرامی با عنوان «آقای شمخانی! حالا چرا با پسر؟» نوشت: «اینکه فرزندان آقای شمخانی فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌ای در حمل و نقل دریایی دارند، شاید به ما ربط نداشته باشد، اما اینکه پدر با عنوان پیگیری مسائل کشور به امارات سفر کند و با امیر و ولیعهد آن دیدار داشته باشد و فرزند در جلسه رسمی حاضر باشد، به ما ربط دارد! برای همین حق داریم از آقای شمخانی بپرسیم که دلیل حضور فرزند تاجر شما در یک جلسه رسمی چیست؟ آیا این فرصت و رانت برای بقیه تجار هم فراهم است؟ چرا این شاهین اقبال که قطعا در لابی‌های تجاری بعدی کارگشا و راهگشاست، فقط روی شانه آقازاده محترم می‌نشیند؟ آقازاده آیا فقط در این دیدار حاضر بوده یا در دیدار‌های دیگر این ایام (که تصاویر آن منتشر نشده) هم توانسته از فرصت همراهی با شما بهره ببرد؟ آیا روی آن مبل معاونین وزیرخارجه مثل آقای صفری (معاون اقتصادی) نمی‌توانستند، بنشینند تا خیرشان به تمام جمعیت کشور برسد؟ شنیده‌ها حاکی است که در یکی از دیدار‌های این سفر، به دلیل محدودیت همراهان طبق پروتکل تشریفات، معاون وزیر اقتصادی وزیر شرکت داده نشده!»

احمد امیرآبادی فراهانی، نماینده‌ی قم در مجلس هم در توییتی نوشت: «آقای شمخانی بفرمایند که آیا خبر حضور پسر ایشان که گفته می‌شود تاجر در امور حمل ونقل دریایی است در معیت پدر در دیدار با مقامات امارات صحت دارد یاخیر؟ پ. ن: به نظر می‌رسد رئیس جمهور محترم باید دستور بررسی این خبر را صادر، تا ابعاد آن برای مردم ونمایندگان ملت روشن شود». ماجرای عروسی دختر او در هتل اسپیناس پالاس نیز نیز بارتاب‌های زیادی در فضای مجازی و رسانه‌ای داشت.

منبع: رویداد 24

منبع خبر