پشت مخفی کاری سن واقعی چیست؟

به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، چند سال داری؟ شاید در نگاه اول پرسشی معمولی به نظر می‌رسد اما در سال‌های اخیر بارها دیده‌ایم که بسیاری از افراد، بویژه زنان هنگام پرسش ساده‌ای مثل «چند سال داری؟» با تردید، تعلل یا حتی شوخی پاسخ می‌دهند. این رفتار شاید در نگاه اول شخصی یا کم‌اهمیت به نظر می‌رسد، ولی در واقع بازتاب فشاری است که به‌طور ناخودآگاه بر دوش افراد گذاشته شده است؛ فشاری که جوانی را نه تنها یک مرحله طبیعی زندگی، بلکه ارزشی مطلق و تعیین‌کننده می‌داند. این پدیده موجب شده تا به عمق علت‌های آن فکر کنیم. اینکه چرا برخی افراد سن واقعی خود را مخفی می‌کنند؟ چه نظام‌های اجتماعی و فرهنگی چنین رفتاری را تقویت می‌کنند و نقش جامعه در شکل دادن به این اضطراب از پیری چیست؟

پنهان‌کردن سن؛ رفتاری اجتماعی یا واکنشی به فشارهای فرهنگی است. دکتر طاهره رستمی، جامعه‌شناس و عضو پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی، موضوع پنهان‌کردن سن را بیش از یک وسواس فردی یا بازی با اعداد می‌داند. او این رفتار را نمایانگر ساختاری از ارزش‌ها و هنجارها می‌داند که «جوانی» را با زیبایی، توانمندی، محبوبیت و اعتبار گره زده و «پیری» را به معنای کاهش توان، انزوا و افت جایگاه اجتماعی تلقی می‌کند.

به نظر او «در چنین فرهنگی، افراد برای حفظ موقعیت خود در عرصه‌های کاری، اجتماعی و حتی خانوادگی، گاهی ناگزیرند بخشی از واقعیت هویت‌شان را پنهان کنند.» به گفته رستمی «این موضوع در مورد زنان پیچیدگی بیشتری دارد. زنانی که از کودکی با این پیام اجتماعی بزرگ شده‌اند که زیبایی‌شان سرمایه اصلی آنهاست، بیش از مردان تحت فشار هستند تا نشانه‌های پیری را انکار کنند. در حالی که مردان با افزایش سن اغلب به بلوغ و قدرت تعبیر می‌شوند، زنان بیشتر با استانداردهایی سنجیده می‌شوند که بر پوست صاف، طراوت و جوانی تأکید دارند. به همین دلیل، پنهان‌کردن سن برای بسیاری از زنان نه از سر خودخواهی بلکه به دلیل نیاز به دیده شدن و باقی ماندن در بازی نابرابر روابط اجتماعی است.» با این همه اما این وضعیت فقط مختص زنان نیست؛ به اعتقاد این جامعه شناس «در سال‌های اخیر، مردان و بویژه افراد فعال در حوزه‌های تخصصی و حرفه‌ای نیز با این فشار مواجه شده‌اند.
در محیط‌هایی که «جوان بودن» با خلاقیت، انرژی و تسلط بر فناوری‌های نوین مترادف شده، افراد باتجربه نگران کاهش ارزش حرفه‌ای خود و از دست دادن فرصت‌ها هستند.

در چنین شرایطی، پنهان‌کردن سن به یک استراتژی بقا تبدیل شده تا در ساختاری که ارزش انسان را بر اساس قابلیت‌های مصرفی و لحظه‌ای می‌سنجد، جایگاه خود را حفظ کنند.»

این جامعه شناس با بیان اینکه پنهان کردن سن صرفاً یک انتخاب فردی نیست می‌گوید: «از نگاه جامعه‌شناسی، نکته اساسی این است که پنهان‌کردن سن نه صرفاً یک انتخاب فردی، بلکه نشانه‌ای از ساختارهای اجتماعی است که افراد مسن‌تر را به حاشیه می‌راند و ارزش آنها را کاهش می‌دهد.

این رفتار نشان‌دهنده ترس از «دیده نشدن» و کنار گذاشته شدن است که ناشی از ناکامی جامعه در پذیرش و ارج نهادن به همه مراحل زندگی است. جامعه‌ای که فقط بر پایه جوانی و زیبایی ارزش‌گذاری کند، بخشی از تجربه، خرد و دانش جمعی را نادیده می‌گیرد که این زیان بزرگی برای تمام اعضای آن جامعه است. تغییر نگرش اجتماعی نسبت به پیری ضروری است تا افراد بتوانند بدون ترس از کاهش ارزش، سن واقعی خود را بپذیرند و اعلام کنند. احترام به سالخوردگی در واقع احترام به کل جامعه و آینده آن است.»

جوانی ارزش مطلق نیست

شیوا محمودی روانشناس نیز در رابطه با پدیده انکار سن با اشاره به اینکه در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که جوانی به عنوان یک ارزش مطلق تبلیغ می‌شود و خیلی از افراد وقتی که از سن ۳۰ یا ۴۰ سالگی عبور می‌کنند، سن واقعی خودشان را پنهان می‌کنند، می‌گوید: «این رفتار یک انتخاب شخصی نیست بلکه نشان می‌دهد که مشکلات عمیق‌تر اجتماعی وجود دارد.»

به نظر او برخی از مسائل روانی وجود دارد که یکی از عوامل روانشناختی ترس از مرگ است. «تحقیقات نشان می‌دهد که یادآوری پیری اضطراب مرگ را برای افراد فعال می‌کند، انسان‌ها با گفتن سن خودشان کمتر از سن واقعی در حقیقت سعی می‌کنند که این اضطراب را کنترل کنند. براساس تحقیقات انجام شده معمولاً افرادی که به مرگ فکر می‌کنند 35 درصد بیشتر احتمال دارد که سن خودشان را در پروفایل فعلی آنلاین‌شان کمتر نشان بدهند. عامل دیگر کاهش اعتماد به نفس است. پژوهشی در سال 1402 در دانشگاه تهران انجام شده، این پژوهش که روی 500 زن 35 تا 50 ساله انجام گرفته نشان می‌دهد که 67 درصد این زنان بعد از اینکه اولین نشانه‌های پیری را می‌بینند، کاهش اعتماد به نفس را هم تجربه می‌کنند.»

به گفته این روانشناس یکی دیگر از عوامل روانشناختی که می‌توانیم به آن اشاره کنیم، اثر اینستاگرام و فضای مجازی بر تصویر ظاهری ما از خودمان است. او در این مورد به پژوهش دانشگاه پنسیلوانیا در سال 2024 اشاره می‌کند: «هر 30 دقیقه استفاده روزانه از اینستاگرام رضایت از ظاهر را در میانسالی تقریباً 25 درصد کاهش می‌دهد.» بنابراین یکی دیگر از عواملی که در این مورد بسیار دخیل است، اثر شبکه‌های اجتماعی و اینستاگرام و رضایت از ظاهر در میانسالی است. عوامل اجتماعی و تبعیض سنی در محیط کار یکی دیگر از عواملی است که باید به آن توجه داشت. به گفته محمودی «گزارش مرکز آمار ایران که در سال 1401 منتشر شد نشان می‌دهد نرخ استخدام برای افراد بالای 45 سال 23 درصد کمتر از جوانان است و براساس این تحقیق 58 درصد کارفرمایان به طور غیر مستقیم ترجیح می‌دهند که نیروی جوان استخدام کنند.»

محمودی می‌گوید: «تحلیل محتوای 100 آگهی تلویزیون در سال 1402 نشان می‌دهد که فقط 8 درصد از افرادی که در آگهی‌ها بودند بالای 50 سال بوده‌اند و افراد بالای ۵۰ سالی که در آگهی‌ها هستند بیشتر در نقش پدربزرگ و مادربزرگ و میانسال‌ها بوده‌اند. همه این عوامل و تأثیر آن بر هم باعث می‌شود که افراد سن خودشان را پنهان کنند و با پدیده‌ای به اسم انکار سن مواجه باشیم.» اما چه باید کرد؟

این سؤالی است که این روانشناس در پاسخ به آن می‌گوید: «توصیه من این است، افرادی که ترس از مرگ دارند یا آنهایی که با پیری و ضعیف شدن  مواجه شده‌اند یا آثار پیری اذیت‌شان می‌کند، می‌توانند هر صبح جلوی آینه بایستند و به جای اینکه به چروک‌های‌شان نگاه کنند به چشمان خودشان نگاه کنند و به خودشان بگویند که این چهره داستان زندگی من را روایت می‌کند و هر خط نشانه یک داستان است. تحقیقات نشان می‌دهد که بعد از 30 روز رضایت از ظاهر تقریباً 40 درصد افزایش پیدا می‌کند. تمرین دوم این است که افراد هر ماه یک ویژگی مثبت که مربوط به سن خودشان است را می‌توانند، یادداشت کنند، مثلاً اینکه من در 40 سالگی در 40 سال و یک ماهگی، در 40 سالگی و دو ماهگی صبرم بیشتر شده است.

یا اینکه تصمیم‌های عاقلانه‌تری می‌گیرم. راهکار بعدی این است که وقتی کسی سن‌تان را می‌پرسد به جای عدد سن واقعی‌تان بگویید که به اندازه تمام دوستان خوبی که دارم، یا به اندازه کتاب‌هایی که خوانده‌ام اینقدر سال دارم. اگر اطراف‌مان افرادی هستند که اضطراب سن دارند می‌توانیم در میهمانی ‌به جای شمارش شمع تولدشان از آنها بخواهیم که درس مهمی که در این سال یاد گرفته را برای‌مان بازگو کند. البته باید در آموزش کودکان از همان ابتدا مراحل رشد گنجانده و ارزش خاصی برای میانسالی در نظر گرفته شود. همچنین با برگزاری مسابقه‌های عکس مثل بهترین عکس بدون فیلتر می‌توان در این زمینه فرهنگسازی کرد.» به گفته محمودی پیری نه یک ضعف بلکه یک موهبت است که می‌توان خرد و تجربه را با آن جمع کرد.
او می‌گوید: «به گفته یکی از اساتید دانشگاه هاروارد جامعه‌ای که سالمندان خودش را گرامی ندارد مثل درختی است که ریشه‌های خودش را می‌پوشاند.»

منبع خبر