- 2025-08-17
- 1 بازدید
- 0 دیدگاه
- خبر منتخب ، فارنت پلاس
نگاهی به فناوری آب شیرین کن در ایران؛ چرا عربستان توانست و ما هنوز در ابتدای راهیم؟
بر اساس پیش‌بینی‌ها، تا سال ۲۰۳۰ میلادی ایران در فهرست ۱۰ کشور بحرانی از نظر آب قرار خواهد داشت و هم‌اکنون نیز با بحران حاد کم‌آبی و خشکسالی مواجه است. در مقابل، کشور همسایه جنوبی ایران، عربستان سعودی، با وجود اقلیم بسیار خشک و بیابانی، توانسته نیاز آب شرب و مصرف شهری جمعیت خود را با استفاده از فناوری آب شیرین کن و آب خلیج فارس تأمین کند. چه درس‌ها و تجربیاتی از این موضوع برای ایران قابل استخراج است؟
تفاوت راهبردی ایران و عربستان در مدیریت آب
با وجود شباهت‌های اقلیمی، مسیر ایران در تأمین آب با عربستان بسیار متفاوت بوده است. ایران تاریخی طولانی در بهره‌گیری از منابع آب سطحی (رودخانه‌ها) و زیرزمینی دارد و تمرکز مدیریت آب کشور بیشتر بر ساخت سدها و انتقال آب از حوضه‌های پرآب به مناطق کم‌آب بوده است.
استفاده از فناوری آب شیرین کن در ایران
از نظر ظرفیت، تفاوت چشمگیری بین دو کشور وجود دارد. عربستان به‌عنوان دارنده بزرگترین آب شیرین کن جهان، روزانه بیش از ۱۱ میلیون مترمکعب آب شیرین تولید می‌کند، در حالی که کل ظرفیت شیرین‌سازی آب در ایران تا سال ۲۰۲۰ حدود ۴۲۰ هزار مترمکعب در روز بوده است.
آب‌شیرین‌کن در ایران
حتی با اجرای طرح‌های جدید، این رقم در سال ۲۰۲۱ به حدود ۶۰۰ هزار مترمکعب در روز رسید که صرفاً کفاف تأمین آب بخش‌هایی از استان‌های جنوبی ایران را می‌دهد. به عبارت دیگر، ظرفیت روزانه آب‌شیرین‌کن‌های ایران حدود ۵ درصد ظرفیت عربستان است.
شمار تأسیسات بزرگ نیز گواه این اختلاف است؛ در حالی که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (شامل عربستان) حداقل ۵۵ واحد عمده آب‌شیرین‌کن در کرانه خلیج فارس فعال دارند، ایران تا همین اواخر تنها چند واحد کوچک (نظیر دو واحد در نیروگاه اتمی بوشهر) را به بهره‌برداری رسانده بود.
چالش‌های اقتصادی و اثر تحریم‌ها در عقب‌ماندگی ایران
دلیل این عقب‌ماندگی ایران ترکیبی از عوامل مختلف بوده است. در وهله اول، مسائل اقتصادی و تحریمی نقش مهمی داشته‌اند. فناوری نمک‌زدایی پرهزینه است و نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه و زیرساخت انرژی قابل توجه دارد، اما ایران به دلیل محدودیت سرمایه و همچنین تحریم‌های بین‌المللی، در تأمین مالی و واردات تجهیزات پیشرفته دچار مشکل بوده است.
بر اساس گزارش‌ها، تنها برای فاز اول طرح‌های انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی ایران به حدود ۲٫۵ تا ۳٫۹ میلیارد یورو سرمایه‌گذاری نیاز است که تأمین آن سال‌ها به طول انجامیده است. در مقابل، عربستان طی دهه‌های گذشته ده‌ها میلیارد دلار در پروژه‌های آب سرمایه‌گذاری کرده و اخیراً نیز یک بسته ۸۰ میلیارد دلاری برای توسعه آب شیرین کن عربستان در نظر گرفته شده است.
تفاوت راهبردی در مدیریت مصرف آب
عربستان برای تأمین آب شرب شهروندان و رشد صنایع خود ناچار به قطع کشت محصولات آب‌بر در کشاورزی شد و از اوایل دهه ۲۰۱۰ میلادی سیاست خودکفایی در تولید غلات را کنار گذاشت تا آب زیرزمینی را حفظ کند. در نتیجه، اکنون کمتر از ۵ درصد منابع آب عربستان در کشاورزی استفاده می‌شود و بقیه صرف بخش شهری-صنعتی می‌شود.
اما در ایران هنوز حدود ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که بخش زیادی از آن به‌دلیل روش‌های آبیاری ناکارآمد تلف می‌گردد. تا زمانی که الگوی کشت و بهره‌وری آب کشاورزی اصلاح نشود، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های گران‌قیمت نمک‌زدایی برای مصارف شرب و صنعت در اولویت پایین‌تری قرار دارد.
نگرانی‌های زیست‌محیطی
بر اساس گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP)، منطقه خلیج فارس از جمله مناطق آسیب‌پذیر جهان در برابر افزایش شوری ناشی از آب‌شیرین‌کن‌ها شناخته شده است. در ایران نیز برخی متخصصان نسبت به پیامدهای زیست‌محیطی توسعه بی‌رویه آب‌شیرین‌کن هشدار داده‌اند. تخلیه پساب بسیار شور به خلیج فارس می‌تواند شوری آب دریا را افزایش دهد و به اکوسیستم‌های دریایی آسیب بزند.
مطالعات نشان داده شوری آب خلیج فارس نسبت به ۱۵ سال پیش ۱٫۵ برابر شده و دمای آن نیز افزایش یافته که بخشی از آن به‌دلیل تخلیه پساب نمک‌زدایی توسط کشورهای منطقه است. این نگرانی‌ها شاید یکی از دلایل تعلل ایران در آغاز پروژه‌های بزرگ شیرین‌سازی بوده است، هرچند اکنون با بحرانی شدن وضعیت آب، مخالفت‌ها کاهش یافته است.
گام‌های اخیر ایران در توسعه تاسیسات آب شیرین کن
در سال‌های اخیر ایران نیز به ضرورت بهره‌گیری از فناوری‌های شیرین‌سازی آب دریا پی برده و پروژه‌های بزرگی را آغاز کرده است.
مهم‌ترین طرح، انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی ایران است که در چندین فاز اجرا می‌شود. فاز نخست در سال ۱۳۹۹ افتتاح شد و آب شیرین‌شده از تنگه هرمز را به استان کرمان رساند. سپس در سال ۱۴۰۱ فاز دوم برای رساندن آب به استان‌های هرمزگان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی افتتاح شد. در فروردین ۱۴۰۲ نیز فاز سوم برای انتقال آب دریای عمان به اصفهان آغاز شد.
یک طرح بزرگ دیگر، احداث آب‌شیرین‌کن در بندرعباس با ظرفیت نهایی ۱٫۵ میلیون مترمکعب در روز است که با سرمایه‌گذاری صنایع بزرگ ایران در حال اجرا است و با تکمیل آن به عنوان بزرگترین آب شیرین کن ایران، صاحب یکی از بزرگترین تأسیسات نمک‌زدایی جهان خواهیم شد.
در هر حال تجربه موفق عربستان نشان می‌دهد تنها راه عبور از بحران آب در ایران، برنامه‌ریزی دقیق، تأمین مالی پایدار و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و دوستدار محیط‌زیست است. در این میان اصلاح سریع الگوی مصرف آب و ارتقای بهره‌وری در بخش کشاورزی ضرورتی انکارناپذیر است. تنها با ترکیب این راهکارها می‌توان امنیت آبی نسل‌های آینده ایران را تضمین کرد.
ارسال دیدگاه