مقصر آلودگی هوای تهران؛ مازوت سوزی یا وارونگی هوا؟

به گزارش سلامت نیوز به نقل از فرهیختگان، ایستگاه‌های شرکت کنترل هوای تهران نشان می‌دهند که در 48 ساعت گذشته شاخص هوای تهران بالای 160 و برای تمامی گروه‌های سنی ناسالم بود. رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت به دنبال بالا رفتن میزان آلاینده‌های هوای تهران گفته بود با توجه به پیش‌بینی پایداری هوا توسط سازمان هواشناسی کشور و ادامه آن تا روز دوشنبه و افزایش غلظت آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از دو و نیم میکرون، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام وضعیت شرایط اضطرار کرده است.

«اگر مازوت‌سوزی نداریم، پس چرا هوا آلوده است؟ » شاید بیشترین پرسش مطرح‌شده از سوی شهروندان تهرانی در چند روز اخیر همین باشد. ایستگاه‌های شرکت کنترل هوای تهران نشان می‌دهند که در 48 ساعت گذشته شاخص هوای تهران بالای 160 و برای تمامی گروه‌های سنی ناسالم بود. رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت به دنبال بالا رفتن میزان آلاینده‌های هوای تهران گفته بود با توجه به پیش‌بینی پایداری هوا توسط سازمان هواشناسی کشور و ادامه آن تا روز دوشنبه و افزایش غلظت آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از دو و نیم میکرون، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام وضعیت شرایط اضطرار کرده است. اگر ما مازوت‌سوزی نداریم، دلیل آلودگی هوای دو روز گذشته کلانشهر تهران چیست؟

مازوت‌سوزی یا وارونگی هوا؟

مدیران سازمان هواشناسی کشور و مسئولان محیط زیست کشور معتقدند متهم اصلی آلودگی دو روز گذشته کلانشهر تهران وارونگی هواست. احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی گفت: «در زمستان معمولاً پدیده وارونگی دما رخ می‌دهد. یعنی در سطح زمین هوا سرد است اما در لایه‌های بالاتر هوا گرم‌تر می‌شود. به همین دلیل، صعود هوا انجام نمی‌گیرد یا به عبارتی، هوای سطح زمین در همین ارتفاع باقی می‌ماند و به فرازهای بالای جو صعود نمی‌کند. این وضعیت برعکس تابستان است که سطح زمین گرم می‌شود و هوای گرم به سمت بالا صعود می‌کند. در تابستان، آلودگی ناشی از دود ماشین‌ها، کارخانجات و منابع دیگر به لایه‌های بالاتر جو منتقل می‌شود. اما در هوای سرد زمستان، لایه‌های پایین جو به دلیل وارونگی دما آلوده باقی می‌مانند و آلودگی در این سطوح انباشته می‌شود.»
وظیفه همچنین ادامه داد: «این وضعیت فیزیکی مشخصی است. از طرف دیگر، منابع تولید آلودگی همواره فعالند، چه صنایع، چه خودروها و چه منازل. به همین دلیل این آلودگی مداوم در زمستان مشاهده می‌شود.» اصلی‌ترین پرسش این است که راه مقابله با این وارونگی دما چیست؟ مردم چه کاری باید انجام دهند؟ وظیفه معتقد است که چاره‌ای جز کاهش آلاینده‌ها نداریم. کیفیت موتور خودروها، نوع سوخت مصرفی، تعداد خودروها، کاهش ترافیک و کاهش رفت‌وآمد همگی نقش دارند. صنایع آلاینده نیز در این ماجرا مقصرند.

راه فرار از آلاینده‌ها در وارونگی هوا چیست؟

او توضیح داد: «در سایر نقاط دنیا شهرهای آلوده مانند توکیو، لندن یا پکن توانسته‌اند این مشکل را حل کنند. آن کشورها سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی را بهینه کرده‌اند. تعداد اتوبوس‌ها و وسایل حمل‌ونقل عمومی مانند مترو را افزایش داده‌اند و از اتوبوس‌ها و متروهای برقی استفاده کرده‌اند. همچنین کیفیت موتور خودروها و سوخت را بهبود داده‌اند و موتورسیکلت‌های برقی را جایگزین موتورهای بنزینی کرده‌اند. نکته مهم این است که برق وسایل برقی باید از منابع پاک تأمین شود، مانند انرژی خورشیدی و بادی. به این ترتیب، آلایندگی کاهش پیدا می‌کند. راه دیگری وجود ندارد. تنها راهکار، اجرای قانون هوای پاک است. باید توجه کرد که وارونگی دما فرآیند طبیعی جوی است و نمی‌توان آن را از بین برد. ما نمی‌توانیم لایه‌های زیرین جو را گرم کنیم؛ چنین انرژی عظیمی در اختیار نداریم. بنابراین، تنها راه کاهش آلاینده‌هاست.»

وظیفه همچنین تصریح کرد: «کاهش آلاینده‌ها یعنی جایگزینی سیستم‌های ناکارآمد فعلی با سیستم‌های بهینه. وسایل نقلیه برقی باید جایگزین اتوبوس‌ها و تاکسی‌های بنزینی و گازوئیلی شوند، مشروط بر اینکه برق آن‌ها از منابع پاک تأمین شود. در غیر این صورت، اگر برق از منابع فسیلی تأمین شود مشکل همچنان باقی خواهد ماند. همچنین نیروگاه‌ها باید با راندمان بالا و آلودگی کمتر کار کنند.»

کارشناسان محیط‌زیست نیز معتقدند که تنها راه کاهش میزان آلاینده‌ها در زمان وارونگی هوا استفاده از انرژی پاک و به‌کارگیری مدهای دیگر حمل‌ونقل عمومی است. هوای این روزهای تهران آلوده است. از اصلی‌ترین پرسش‌های این روزها این است که چند درصد این آلودگی واقعاً به مازوت مربوط می‌شود و چند درصد آن ناشی از وارونگی هواست؟ هواشناسی می‌گوید وارونگی هوا در این فصل یک امر طبیعی است. محمد درویش، فعال محیط زیست معتقد است در تهران مازوت‌سوزی نداشتیم و تنها در استان‌هایی مثل البرز، مرکزی، اصفهان، خراسان رضوی، مازندران (نیروگاه نکا) و قزوین مازوت‌سوزی وجود داشته است. البته در این میان ناگفته نماند که قرار بود این مسئله متوقف شود اما از دو روز گذشته دوباره در برخی مناطق آغاز شده است. در تهران به دلیل حساسیت‌ها اصلاً مازوت‌سوزی انجام نمی‌شود. با این حال وضعیت آلودگی همین است که اکنون مشاهده می‌کنیم.

درویش، فعال محیط زیست: مردم چاره‌ای به جز استفاده از خودروی شخصی ندارند

درویش در گفت‌وگو با «فرهیختگان» توضیح داد: «مطالعه‌ای که توسط شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران انجام شده نشان می‌دهد بیش از ۸۲ درصد از آلاینده‌های گازی تهران ناشی از وسایل حمل‌ونقل موتوری است که سوخت فسیلی مصرف می‌کنند.
بنابراین منابع آلودگی ثابت مثل کارخانه‌ها، خانه‌ها و رستوران‌ها کمتر از ۲۰ درصد در انتشار گازهای آلاینده نقش دارند. درمورد انتشار ذرات کوچک‌تر از دو و نیم میکرون نیز بیش از ۶۰ درصد سهم مربوط به وسایل حمل‌ونقل موتوری با سوخت فسیلی است. به نظر می‌رسد عامل اصلی آلودگی هوای فعلی همین وسایل حمل‌ونقل موتوری باشند. مردم در شهرهایی مثل تهران، اصفهان، مشهد، و تبریز آلودگی شدیدی را تجربه می‌کنند. آن‌ها چاره‌ای جز استفاده از خودروی شخصی ندارند؛ چرا که وسایل حمل‌ونقل عمومی بسیار محدود است. مترو با وجود کارایی‌اش، خطوط کمی دارد و واگن‌های آن نیز کافی نیستند. حتی همین مترو نیز در ساعات پیک ترافیک ظرفیتش کاملاً پر می‌شود.

تمام 16 دستگاه مسئول در اجرای هوای پاک ترک فعل کرده‌اند

اجرای قانون هوای پاک در این روزها می‌تواند از جدی‌ترین مطالبات مردم کلانشهرها باشد. اما از پرسش‌های مهم دیگر این است که اکنون چقدر از اجرای قانون هوای پاک عقب هستیم؟ درویش گفت: «طبق بررسی‌ای که فراکسیون محیط زیست مجلس انجام داده است تمامی ۱۶ دستگاهی که طبق قانون هوای پاک مسئول بوده‌اند ترک فعل کرده‌اند. این ترک فعل هم در دولت دوم حسن روحانی و هم در دولت ابراهیم رئیسی رخ داده است. حتی برخی مدیران مجازات شده‌اند؛ دو معاون وزیر، یکی در وزارت نیرو و دیگری در سازمان حفاظت محیط زیست، هرکدام سه سال حبس گرفته‌اند. یکی مربوط به دولت عیسی کلانتری و دیگری مربوط به دولت ابراهیم رئیسی بوده است. به نظر می‌رسد عزم مسئولان برای اجرای این قانون جدی است اما باز هم این قانون هنوز به‌درستی اجرا نشده و روی زمین مانده است. امیدوارم در دولت فعلی مسعود پزشکیان این قانون اجرا شود.»

بالاترین ترک فعل در اجرای قانون هوای پاک برای خود سازمان محیط زیست است

او همچنین ادامه داد: «وظیفه نظارت بر اجرای قانون هوای پاک بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است. جالب اینجاست که بالاترین ترک فعل در این زمینه را خود این سازمان در دولت‌های قبلی داشته است. یعنی سازمان به عنوان متولی اصلی آن‌گونه که باید پیگیر اجرای قانون نبوده است. اکنون می‌بینیم که دکتر انصاری مدیری ویژه برای اجرای این قانون و پایش آن در دستگاه‌های دیگر منصوب کرده‌اند تا این مسئله جدی‌تر پیگیری شود. گزارشی هم در مورد مازوت‌سوزی ارائه شد. دولت دو سه هفته مقاومت کرد، اما به رأی سازمان محیط زیست احترام گذاشت و مازوت‌سوزی را متوقف کرد. با این حال، از دیروز دوباره مازوت‌سوزی آغاز شده است. سازمان محیط زیست زور چندانی ندارد و اگر بخواهد رفتارهای غیرقانونی بدنه دولت را رسانه‌ای کند، چون خودش جزئی از بدنه دولت است، این کار معمولاً انجام نمی‌شود. در چنین مواردی رئیس سازمان حفاظت محیط زیست یا باید کنار برود یا سکوت کند.»

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم: در اجرای قانون هوای پاک جدی‌تر از دولت‌های قبلی هستیم

مهم‌ترین وظیفه سازمان طبق ماده ۲ قانون هوای پاک، نظارت قانونی است. این گفته‌های احمد طاهری، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم است. او به «فرهیختگان» گفت: «اگر همین حالا سایت سازمان محیط زیست را بررسی کنید، می‌بینید که معاونت محیط زیست انسانی سازمان برای مجموعه‌هایی که در موضوع اجرای قانون هوای پاک تخلف کرده‌اند اقدامات قضایی را آغاز کرده است. این موضوع نشان می‌دهد رویکرد ما در این دولت کاملاً متفاوت از دولت‌های قبلی است. وظیفه نظارتی خود را به شکلی جدی و متفاوت انجام خواهیم داد. در این راستا موضوعاتی مانند اسقاط خودروهای فرسوده، افزایش کیفیت سوخت، ارتقای کیفیت سوخت، توزیع و افزایش تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور و گسترش حمل‌ونقل عمومی از اولویت‌های ما هستند که حتماً به‌صورت جدی پیگیری می‌شوند. در هر جلسه کارگروه ملی آلودگی هوا یکی از این موضوعات را به‌صورت اختصاصی و با جزئیات بررسی می‌کنیم، برنامه‌های قابل پایش و رصد از دستگاه‌های اجرایی می‌گیریم و این موارد را به شکل کاملاً شفاف دنبال می‌کنیم.»

منبع خبر