فرزند نمی‌خواهند یا نمی‌توانند بیاورند؟/ نگاهی دقیق به واقعیت پنهان پشت آمار 77 درصدی

به گزارش سلامت نیوز به نقل از فرهیختگان، محمد سلیمی، دانشجوی دکترای جمعیت‌شناسی: در روزهای اخیر آماری توسط یکی از مسئولان درباره میل به فرزندآوری در جامعه ایران منتشر شد که ادعا می‌کرد بر اساس پیمایش صورت‌گرفته، 77 درصد از زوجین میل به فرزندآوری را منفی اعلام کرده‌اند.

در روزهای اخیر آماری توسط یکی از مسئولان درباره میل به فرزندآوری در جامعه ایران منتشر شد که ادعا می‌کرد بر اساس پیمایش صورت‌گرفته، 77 درصد از زوجین میل به فرزندآوری رامنفی اعلام کرده‌اند.

این ادعا درحالی بیان می‌شود که با سایر یافته‌های علمی در پیمایش‌های ملی دیگر نظیر پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در سال 1402 و مقالاتی نظیر «تمایل به فرزندآوری در ایران: تعیین‌کننده‌ها و محدودیت‌ها» در سال 1400 که هردو در سطح ملی انجام شده است کاملاً متفاوت و متناقض است و خبر از یک برداشت اشتباه دیگر در تفسیر آمار را می‌دهد. گزاره‌ «77 درصد از زوجین تمایل به فرزندآوری ندارند» به سه دلیل محل شک و تردید است؛ بر فرض اینکه مسئول محترم درصد و صورت سؤالی که از پرسش‌شونده پرسیده‌شده را صحیح مطرح کرده باشد:

زوجین با چند فرزند؟

نخست، مشخص نیست از زوجین با چه تعداد فرزند این سؤال پرسیده شده است؟ اگر از زوجی که سه فرزند دارند این سؤال پرسیده شود طبیعتاً این پاسخ که دیگر میلی به فرزندآوری نداریم کاملاً طبیعی است! اما اگر از زوج بدون فرزند، یا فرد مجردی این سؤال پرسیده شود و آن‌گاه 77 درصد اعلام به عدم تمایل کنند می‌بایست نگران بود.

تا چه زمانی؟

دوم، همچنین مشخص نیست آیا در صورت سؤال قید زمان هم به کار رفته یا خیر؟ یعنی آیا برای همیشه نمی‌خواهید فرزندی داشته باشید یا صرفاً برای سال جاری یا انواع حالات زمانی دیگر! مجدداً کسی که امسال فرزندآوری داشته یا فرزند نوزاد دارد پاسخ متفاوت‌تری نسبت به کسی که در این شرایط نیست خواهد داشت.

در چه سنی؟

سوم، مشخص نیست از زوجین در چه گروه سنی این سؤال پرسیده شده است؟ مسئول محترم اعلام می‌کنند از افراد در سن باروری این سؤال پرسیده شده است. طبیعتاً این سؤال را اگر از فردی ۲۰ساله بپرسیم با پرسش این سؤال از فردی ۴۵ساله، پاسخ کاملاً متفاوت خواهد بود!

در تناقض با نتایج طرح‌های ملی

چهارم، این ادعا با نتایج به‌دست‌آمده در پیمایش‌های ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان که مهم‌ترین پیمایش اجتماعی و فرهنگی کشور ماست در تناقض آشکار قرار دارد. بر اساس نتایج پیمایش مذکور 36.7 درصد متأهلان تمایل به فرزندآوری دارند و در مقابل 26.6 درصد بی‌تمایلند. پیمایش مورد ادعای مسئول محترم احتمالاً در همین یکی دوسال اخیر انجام شده است، چطور ممکن است یک شاخص جمعیتی – اجتماعی یک‌باره در حدود 40 درصد تغییر کند! چنین تمایز آشکاری در پژوهش‌های حوزه علوم اجتماعی از منظر علمی و منطقی پذیرفته نیست و نشان‌دهنده وجود اشکال یا در جمع‌آوری داده یا تحلیل آماری داده‌ها و یا نهایتاً فهم نادرست از نتیجه‌های ارائه‌شده است.

پاسخ مجردان و بی‌فرزندان مهم‌تر است!

پنجم، مسئول محترم باید دقت کند چه آماری و چگونه باید برای اذهان عمومی مطرح شود. تمایل به فرزندآوری در چه گروه‌هایی مهم است؟ گروه مجردان، متأهلان بی‌فرزند و نهایتاً متأهلان تک‌فرزند. سایر گروه‌های دیگر نظیر دو فرزند به بالا در عمل پاسخشان به این سؤال ارزش کمتری خواهد داشت؛ چرا که آنان بر اساس الگوی کشوری در جامعه ایران باروری خود را به اتمام رسانده‌اند.

از ادعای عدم تمایل 77 درصدی زوجین به فرزندآوری این برداشت ایجاد می‌شود که میل به فرزند در جامعه ایران به‌شدت پایین آمده است، یعنی از هنگام انتشار این خبر این برداشت در ذهن مخاطب شکل گرفته است درحالی‌که عقبه این خبر نیز بحران کاهش باروری در ایران است.

برآیند کنار هم قراردادن بحران باروری از یک‌سو و ادعای 77 درصد عدم تمایل به فرزندآوری از سوی دیگر، این نتیجه را در اذهان می‌سازد که جامعه ایران به مرحله‌ای رسیده است که نه فرزندی می‌خواهد نه فرزندی می‌آورد. مطرح شدن چنین ادعایی و واردکردن آن به دستگاه تحلیلی جامعه، مسیر اصلاح بحران باروری را بیش از پیش سخت‌تر می‌سازد. واقعیتی که آمارها نشان می‌دهند آن است که مردم ایران اتفاقاً فرزند می‌خواهند اما در عمل کمتر فرزند می‌آورند.

بر اساس پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌ها که بالاتر از آن یاد شد، 79.4 درصد از مجردان تمایل به فرزندآوری داشته‌اند. از سوی دیگر پیمایش‌های انجام‌شده و همچنین فراتحلیل انجام‌شده در سال 2020 روی 37 مقاله که همگی شاخص باروری ایدئال را سنجیده‌اند باروری ایدئال در جامعه ایران بالاتر از 2.25 و در برخی یافته‌ها 3 بوده است. این یعنی الگوی غالب در فرزندخواهی حداقل 2 فرزند است. چطور ممکن است مقالات علمی چنین رقمی را نشان بدهند، اما از آن طرف یک پیمایش اعلام کند 77 درصد زوجین فرزندی نمی‌خواهند!

بی‌توجهی به فرامتن‌ها

ششم، فرامتن گزاره عدم تمایل 77 درصد زوجین به فرزندآوری چیست؟ فروپاشی نهاد خانواده در ایران! آیا واقعاً نهاد خانواده در ایران به این مرحله رسیده است؟ اگرچه کاهش باروری ضربه مهلکی به اندازه خانواده در ایران‌ زده و این نهاد را لاغر کرده است و شبکه خویشاوندی را بسیار کوچک‌تر از دهه‌های گذشته کرده، با این حال نهاد خانواده همچنان مؤثرترین نهاد اجتماعی در جامعه ایران محسوب می‌شود. هیچ یافته علمی را نمی‌توان یافت که نشان دهد نهاد خانواده در ایران چنین سقوطی کرده است.

مجدداً به پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌ها رجوع می‌کنیم: 96.7 درصد از پاسخگویان مادر بودن را به عنوان یک فضیلت و ارزش معرفی کرده‌اند. عمده زنان و مردان سن 21 تا 25 سالگی را سن مناسب برای ازدواج دختران دانسته‌اند. 88.5 درصد با روابط جنسی پیش از ازدواج مخالف و خیلی مخالف بوده‌اند، 50.9 درصد تعداد فرزند مطلوب را 2 فرزند دانسته‌اند که 53 درصد مجردان و 48 درصد متأهلان را شامل می‌شود! این یافته‌ها چه چیز را نشان می‌دهد جز اینکه نهاد خانواده و تشکیل خانواده در نگاه مردم ایران بسیار ارزشمند و بااهمیت است و افراد خود را جدای از خانواده تعریف نمی‌کنند؟

باید دانست حوزه علوم اجتماعی و مشخصاً تحلیل داده‌های آماری در علوم اجتماعی از پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های خاصی برخوردار است که در صورت عدم دقت به‌راحتی می‌تواند فریب‌دهنده باشد. وقتی ادعا می‌کنیم مردم خود فرزند نمی‌خواهند مسیر حل بحران به سمت دیگری منحرف خواهد شد و به‌جای آن که در فرصت کوتاه باقی‌مانده اقدامات اساسی برای مبارزه با ضد ارزش‌ها و ساختارهای ضد خانواده که مداوم تجرد و بی‌فرزندی را بازتولید می‌کنند انجام دهیم به اقدامات بی‌اثر یا کم‌اثری مشغول خواهیم شد که بی‌حاصلی و عدم نتیجه آن را همین امروز هم می‌توان مشاهده کرد.

منبع خبر