سکته قلبی | علائم، علت‌ها، پیشگیری و درمان اورژانسی سکته قلبی چیست؟

سکته قلبی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از عضلهٔ قلب (میوکارد) قطع یا شدیداً کاهش یابد و آن ناحیه دچار آسیب شود. شناخت سریع علائم سکته قلبی و اقدام فوری می‌تواند جان بیمار را نجات دهد؛ به‌خصوص که علائم در زنان و مردان گاهی متفاوت است و برخی موارد «خاموش» یا غیرکلاسیک ظاهر می‌شوند.

لحظه‌ای که حس می‌کنید قلب‌تان در خطر است، اضطراب تمام وجودتان را می‌گیرد. یادتان باشد در چنین شرایطی، مهم‌ترین کار این است که بدون تأخیر با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.

سکته قلبی

سکته قلبی یا انفارکتوس میوکارد، یکی از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین دلایل مرگ در سراسر جهان است که سالانه میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت(WHO)، بیماری‌های قلبی عروقی سالانه بیش از 17 میلیون مرگ ایجاد می‌کنند.

در این مطلب به نقل از منابع معتبر علمی و پزشکی به سراغ موارد زیر می‌رویم:

سکته قلبی چیست؟ و چگونه اتفاق می‌افتد؟
علائم سکته قلبی و تفاوت علائم بین مردان و زنان
عوامل خطر و راهکارهای علمی برای پیشگیری
اقدامات ضروری در مواجهه با حمله قلبی و گزینه‌های تشخیصی و درمانی
و در پایان، توصیه‌های روزمره که بتوانید بلافاصله به کار ببندید

اگر نگران هستید یا علائمی دارید، این مطلب را تا انتها بخوانید؛ اما یادتان باشد که این متن جایگزین مشاورهٔ حضوری نیست و در شرایط اورژانسی، فوراً با خدمات اورژانس 115 تماس بگیرید.

سکته قلبی چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

سکته قلبی (Myocardial Infarction) معمولاً به‌خاطر انسداد ناگهانی شریان کرونر توسط لخته یا ترکیدن پلاک چربی رخ می‌دهد. نتیجهٔ این انسداد کمبود اکسیژن بافت قلب، آسیب سلولی و در موارد شدید مرگ بافتی است. سرعت در برگرداندن خون‌رسانی (مثلاً آنژیوپلاستی/PCI یا در بعضی شرایط ترومبولیز) تعیین‌کنندهٔ نجات عضله و بقاست.

هر دقیقه در این وضعیت مهم است: هر چقدر سریع‌تر خون‌رسانی بازیابی شود، احتمال نجات عضلهٔ قلب و زنده ماندن فرد بیشتر است.

تفاوت سکته قلبی با حمله قلبی و ایست قلبی چیست؟

آیا شما هم از آن دسته افرادی هستید که فکر می‌کنند سکته قلبی و حمله قلبی یک چیز هستند؟ یا شاید از تفاوت آن‌ها با ایست قلبی مطمئن نیستید؟ بسیاری از مردم این اصطلاحات را به جای یکدیگر استفاده می‌کنند، اما این سه مفهوم پزشکی کاملاً متفاوت هستند.

سکته قلبی (Myocardial Infarction)  زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از عضله قلب به دلیل انسداد رگ‌ها قطع شده و باعث آسیب به بافت می‌شود. حمله قلبی اصطلاح عامیانه و عمومی برای همین رویداد است.

اما ایست قلبی (Cardiac Arrest) وضعیتی کاملاً متفاوت و خطرناک‌تر است که به معنای توقف ناگهانی عملکرد الکتریکی قلب و در نتیجه، توقف تپش آن است. ایست قلبی اغلب ناشی از یک مشکل ریتمی در قلب است و در صورت عدم درمان فوری، منجر به مرگ می‌شود. در واقع، یک سکته قلبی شدید می‌تواند منجر به ایست قلبی شود، اما این دو مفهوم یکسان نیستند.

انواع سکته قلبی: از انتریور تا اینفریور

سکته قلبی می‌تواند بخش‌های مختلف قلب را تحت تأثیر قرار دهد و علائم آن بسته به محل آسیب کمی متفاوت است. برخی سکته‌ها درد شدید قفسه سینه ایجاد می‌کنند، برخی با تهوع، تعریق یا ضعف همراه هستند و برخی هم علائم ترکیبی دارند. به طور مثال سکته قلبی اینفریور نوعی سکته قلبی است که بخش پایینی (زیرین) قلب، معمولاً دیواره پایین بطن چپ، تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

شناخت این تفاوت‌ها کمک می‌کند سریع‌تر علائم را تشخیص دهیم و به پزشک مراجعه کنیم.

نوع سکته قلبی
محل آسیب
علائم شایع

قدامی (Anterior MI)
دیواره جلویی بطن چپ
درد شدید قفسه سینه، تعریق، تنگی نفس

تحتانی / اینفریور (Inferior MI)
بخش پایین بطن چپ
درد پشت قفسه سینه، تهوع، تعریق، ضعف

جانبی (Lateral MI)
دیواره جانبی بطن چپ
درد قفسه سینه، خستگی، تنگی نفس

خلفی / پسین (Posterior MI)
پشت قلب
درد خفیف یا مبهم، تنگی نفس، گاهی تشخیص سخت با نوار قلب

چند بخشی (Multi-vessel MI)
چند شریان کرونر
آسیب گسترده، علائم شدید و ترکیبی از موارد بالا

علائم سکته قلبی؛ از درد قفسه سینه تا علائم غیرمعمول

سکته قلبی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به عضله قلب کاهش یا قطع شود و سلول‌ها دچار آسیب شوند. شناخت سریع علائم سکته قلبی می‌تواند جان بیمار را نجات دهد. علائم ممکن است واضح و کلاسیک یا مبهم و غیرکلاسیک باشند و بسته به جنسیت، سن و وضعیت پزشکی فرد متفاوت باشند.

علائم رایج در همه افراد

شایع‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:

درد یا فشار در قفسه سینه: احساس سنگینی، فشردگی یا سوزش که ممکن است به بازوها (خصوصاً بازوی چپ)، گردن، فک یا پشت انتشار یابد.
تنگی نفس: ممکن است همراه با درد قفسه سینه یا به‌تنهایی ظاهر شود.
تعریق سرد، تهوع، استفراغ و سرگیجه: ناشی از کاهش جریان خون و واکنش عصبی بدن.
اضطراب شدید یا حس مرگ قریب‌الوقوع: واکنش طبیعی بدن به درد و کمبود اکسیژن قلب.

توجه: برخی افراد این علائم را با سوءهاضمه، استرس یا خستگی اشتباه می‌گیرند؛ هر علامت جدید یا شدید باید جدی گرفته شود.

تفاوت علائم سکته قلبی در مردان و زنان

علائم سکته قلبی قبل از وقوع همیشه یکسان نیستند و ممکن است بین زنان و مردان تفاوت داشته باشند.

علائم سکته قلبی در زنان ممکن است غیررایج باشد و به راحتی نادیده گرفته شود. زنان غالباً درد شدید قفسه سینه را تجربه نمی‌کنند و بیشتر با نشانه‌های زیر مواجه‌اند:

خستگی غیرمعمول و شدید
تنگی نفس بدون درد قفسه سینه
درد در گردن، فک، شانه یا کمر
تهوع و تعریق سرد

مردان معمولاً علائم رایج‌تری دارند:

درد شدید قفسه سینه
انتشار درد به دست چپ
تعریق شدید

مواجه هستند. این علائم ممکن است به مشکلات دیگر نسبت داده شود و باعث تأخیر در تشخیص و درمان شود. بنابراین آگاهی زنان و پزشکان نسبت به این تفاوت‌ها بسیار حیاتی است.

علائم در مردان
علائم در زنان

درد قفسه سینه کلاسیک
تنگی نفس بدون درد شدید

انتشار درد به دست چپ
درد معده یا تهوع شبیه سوءهاضمه

تعریق شدید
خستگی غیرمعمول، ضعف

توجه: به دلیل تفاوت‌های بیولوژیکی و هورمونی، تشخیص سکته قلبی در زنان گاهی دیرتر انجام می‌شود. آگاهی پزشکان و بیماران نسبت به این تفاوت‌ها حیاتی است.

علائم سکته قلبی خاموش

برخی سکته‌ها بدون درد قفسه سینه یا با علائم بسیار خفیف رخ می‌دهند، که معمولاً در سالمندان، افراد دیابتی و برخی زنان شایع‌تر است. نشانه‌ها ممکن است شامل:

ضعف یا خستگی شدید
تنگی نفس مبهم
تعریق سرد
بی‌حالی عمومی

این موارد می‌توانند با مشکلات گوارشی یا خستگی اشتباه گرفته شوند، بنابراین معاینات قلبی منظم و توجه به هر علامت غیرمعمول اهمیت زیادی دارد و باید هر علامت جدید یا غیرمعمول را جدی گرفت.

علل و عوامل خطر حمله قلبی؛ چرا سکته قلبی رخ می‌دهد؟

در ادامه چند عامل مهم که ریسک حمله قلبی را افزایش می‌دهند را برای شما آورده‌ایم. کنترل این عوامل از طریق تغییر سبک زندگی و درمان پزشکی می‌تواند خطر را کاهش دهد.

اصلی‌ترین علت سکته قلبی انسداد عروق کرونر توسط پلاک‌های چربی است. عوامل اصلی خطرساز عبارتند از:

فشار خون بالا: آسیب به رگ‌ها و ایجاد پلاک چربی
کلسترول بالا: تجمع چربی و انسداد عروق
دیابت: اختلال عملکرد رگ‌ها
کم‌تحرکی و چاقی: فشار اضافی به قلب
سیگار کشیدن: التهاب و آسیب عروق
سابقه خانوادگی بیماری قلبی
اضطراب و استرس مزمن: افزایش فشار خون

بهتر است بدانید که بنابر اعلام منابع معتبر پزشکی CDC، سیگار کشیدن به‌تنهایی خطر سکته قلبی را دو برابر افزایش می‌دهد.

آیا سکته قلبی ارثی است؟

سکته قلبی به‌طور مستقیم «ارثی» نیست، اما عوامل ژنتیکی می‌توانند ریسک آن را افزایش دهند. برای مثال، سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا، کلسترول بالا یا دیابت در خانواده، احتمال ابتلا به سکته قلبی را بیشتر می‌کند.

دکتر Caldwell Esselstyn نقل قول جالبی در این زمینه دارد که می‌گوید: بیماری قلبی بیشتر نتیجه انتخاب‌های روزانه ماست تا ژن‌ها.

سکته قلبی از چه سنی شروع می‌شود؟

از نظر سنی، سکته قلبی معمولاً در میانسالی به بعد بیشتر رخ می‌دهد؛ در مردان اغلب بعد از ۴۵ سالگی و در زنان بعد از ۵۵ سالگی شایع‌تر است، اما اگر فردی ریسک فاکتورهای شدید مثل سیگار، چاقی، فشار خون یا دیابت داشته باشد، امکان وقوع سکته قلبی در سنین پایین‌تر هم وجود دارد.

سکته قلبی در جوانان: علت‌ها و نشانه‌ها

اما این تنها مشکلی نیست که قلب با آن روبه‌رو است. سکته قلبی در جوانان نیز به دلایل متفاوتی رخ می‌دهد. سکته قلبی در این گروه سنی ممکن است به‌خاطر عوامل ژنتیکی (مثل هایپرتروفی کاردیاک یا ناهنجاری مادرزادی شریان‌ها)، اختلالات چربی، یا مصرف مواد محرک/نشاط‌آور اتفاق بیفتد.

علائم در جوانان گاهی ناگهانی و غیرمنتظره است؛ هر درد قفسه‌سینه یا تنگی نفس در فرد جوان به‌ویژه با سابقهٔ خانوادگی یا مصرف دارو/محرک باید جدی گرفته شود.

سکته قلبی حین ورزش؛ ماجرای ایست قلبی کریستین اریکسن

تصور عمومی بر این است که ورزشکاران حرفه‌ای به دلیل آمادگی جسمانی بالا از خطر بیماری‌های قلبی به دور هستند، اما سکته قلبی حین ورزش پدیده‌ای جدی و غیرمنتظره است.

ماجرای کریستین اریکسن، ستاره فوتبال دانمارک، که در زمین مسابقه دچار ایست قلبی شد، به خوبی این خطر را نشان داد. در حالی که سکته قلبی اغلب به دلیل انسداد عروق رخ می‌دهد، ایست قلبی در جوانان و ورزشکاران معمولاً به دلیل مشکلات مادرزادی قلب مانند کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (HCM) یا اختلالات ریتم قلب اتفاق می‌افتد.

آنچه از ماجرای اریکسن آموخته شد، اهمیت اقدامات سریع اورژانسی است. وجود دستگاه شوک الکتریکی (AED) و آمادگی تیم‌های پزشکی برای انجام CPR، تفاوت بین مرگ و زندگی است. این حادثه تلخ یادآور این نکته است که هر علامت غیرعادی مانند تنگی نفس یا غش کردن در حین ورزش باید به سرعت بررسی شود.

سکته قلبی در خواب آیا ممکن است؟

بله؛ سکته قلبی یا حمله قلبی می‌تواند در خواب رخ دهد. وقوع حمله قلبی در شب با اختلالات خواب مثل آپنه انسدادی (OSA) و الگوهای نامنظم خواب مرتبط است و علائم پس از بیدار شدن ممکن است به‌صورت خستگی شدید یا تنگی نفس صبحگاهی دیده شوند؛ هر علامت جدید صبحگاهی نیاز به ارزیابی دارد.

سکته قلبی بعد از عمل قلب باز

بعد از کوروناری بای پس (CABG) امکان بروز ایسکمی یا «پری‌اپراتیو/پری‌پوسپراتیو MI» وجود دارد؛ این سکته‌ها می‌توانند به‌دلیل نارسایی گرافت‌ها، آسیب حین جراحی یا عوارض زودرس رخ دهند. پیگیری نزدیک، کنترل فشار/کلسترول و برنامه بازتوانی پس از عمل برای کاهش ریسک و بهبود نتیجه اهمیت دارد.

پروپرانولول و سکته قلبی

پروپرانولول یک داروی بتابلوکر است که معمولاً برای کنترل فشار خون بالا، درد قفسه سینه و برخی اختلالات ریتم قلب تجویز می‌شود. این دارو با کاهش ضربان قلب و فشار خون، فشار روی قلب را کم می‌کند و در نتیجه ریسک بروز سکته قلبی در افراد پرخطر را کاهش می‌دهد. با این حال، پروپرانولول نمی‌تواند سکته قلبی را به‌طور کامل پیشگیری کند و مصرف آن باید تحت نظر پزشک باشد.

راهکارها و روش‌های پیشگیری

پیشگیری بسیار ساده‌تر از درمان است. یک سبک زندگی سالم می‌تواند احتمال سکته قلبی را تا ۸۰ درصد کاهش دهد.

چک‌لیست روزانه پیشگیری

۳۰ دقیقه فعالیت بدنی روزانه منظم (پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، شنا)
رژیم غذایی سالم با مصرف میوه و سبزی و کاهش مصرف چربی‌های اشباع و نمک
قطع مصرف دخانیات و الکل
کنترل وزن و فشار خون
مدیریت استرس (مدیتیشن، یوگا)

مراجعه منظم به پزشک و انجام آزمایش‌های دوره‌ای

اقدامات اورژانسی هنگام بروز حمله قلبی

بنابر بررسی‌های انجام شده، هر دقیقه تأخیر در درمان سکته قلبی می‌تواند به مرگ سلول‌های بیشتری در قلب منجر شود. اگر علائم حمله قلبی را دیدید، هرگز وقت را تلف نکنید.

فوراً با اورژانس (شماره ۱۱۵) تماس بگیرید.
اگر حساسیت ندارید و پزشک قبلاً تجویز کرده، یک قرص آسپرین جویدنی ۳۰۰ میلی‌گرمی مصرف کنید.
بیمار را نیمه‌نشسته قرار دهید تا فشار روی قلب کاهش یابد.
از حرکت و رانندگی خودداری کنید.
آرامش خود را حفظ و منتظر کمک باشید. اگر بیمار بیهوش و بدون نبض باشد، فوراً CPR را با کمک و راهنمایی اورژانس آغاز کنید تا آن‌ها برسند.

این اقدامات ساده و سریع می‌تواند جان بیمار را نجات دهد یا از آسیب گسترده قلبی جلوگیری کند.

سکته قلبی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

نوار قلب (ECG): نخستین و سریع‌ترین ابزار تشخیصی است؛ وجود تغییراتی مثل بالا رفتن قطعهٔ ST می‌تواند نشان‌دهندهٔ STEMI (نوعی سکتهٔ شدید) باشد. ECG در اورژانس بلافاصله گرفته می‌شود.
مارکرهای قلبی – تروپونین: اندازه‌گیری «تروپونین» (خصوصاً تست‌های حساس) برای تشخیص آسیب قلبی حیاتی است. پروتکل‌های 0/1 ساعت یا 0/3 ساعت مبتنی بر تروپونین برای تشخیص یا رد کردن MI استفاده می‌شوند.
سایر تصویربرداری‌ها: اکوکاردیوگرافی، آنژیوگرافی و گاهی CT برای تعیین محل و میزان آسیب و برنامه‌ریزی درمانی کاربرد دارند.

جمع‌بندی و توصیه نهایی

سکته قلبی یک وضعیت اورژانسی جدی است که می‌تواند زندگی را تهدید کند. شناخت و آگاهی از علائم، داشتن سبک زندگی سالم و مراجعه سریع به اورژانس می‌تواند جان شما یا عزیزانتان را نجات دهد.

توجه ویژه به علائم غیرمعمول در زنان، بیماران دیابتی و سالمندان ضروری است. همیشه عوامل خطر را کنترل کنید و در صورت بروز هرگونه علامت مشکوک، سریعاً به پزشک مراجعه کنید. آگاهی‌رسانی به اطرافیان نیز به کاهش مرگ و میر ناشی از حمله قلبی کمک می‌کند. اگر هرگونه علامتی دارید، حتماً با پزشک متخصص قلب مشورت کنید.

این مقاله صرفاً برای اهداف آموزشی است و جایگزین مشاوره پزشکی فردی نمی‌باشد.

سوالات متداول

علائم سکته قلبی خفیف در زنان چیست و چگونه با مردان تفاوت دارد؟

علائم سکته قلبی خفیف در زنان معمولاً کمتر کلاسیک است و ممکن شامل خستگی غیرمعمول، تنگی نفس، درد یا فشار خفیف در قفسه سینه، حالت تهوع و تعریق سرد باشد. مردان بیشتر درد شدید قفسه سینه و فشار بازویی را گزارش می‌کنند. به همین دلیل علائم در زنان ممکن دیرتر تشخیص داده شود.

سکته قلبی خاموش چیست و چه علائمی دارد؟

سکته قلبی خاموش به حالتی گفته می‌شود که بدون درد یا با علائم بسیار خفیف رخ می‌دهد. علائم ممکن است به صورت ضعف، خستگی مفرط، تنگی نفس یا بی‌حالی ظاهر شود و به راحتی با مشکلات دیگر اشتباه گرفته شود، مخصوصاً در افراد دیابتی یا سالمندان.

علائم سکته قلبی چقدر طول می‌کشد؟

مدت زمان علائم سکته قلبی می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت متغیر باشد. درد قفسه سینه معمولاً بیش از ۵ دقیقه ادامه دارد و اگر بعد از چند دقیقه استراحت یا مصرف دارو بهتر نشد، باید فوراً به اورژانس مراجعه کرد.

چه علائمی بعد از سکته قلبی خفیف ممکن است دیده شود؟

بعد از سکته قلبی خفیف ممکن است بیمار دچار ضعف، خستگی، تنگی نفس یا درد خفیف در قفسه سینه شود. مراقبت و پیگیری پزشکی منظم برای جلوگیری از عوارض بعدی ضروری است.

علائم هشداردهنده قبل از وقوع سکته قلبی چیست؟

علائم هشداردهنده ممکن شامل درد یا فشار مکرر در قفسه سینه، تنگی نفس، خستگی غیرمعمول، تعریق سرد و احساس تهوع باشد. بروز این علائم باید جدی گرفته شود و به پزشک مراجعه گردد.

اسم قرصی که باعث سکته قلبی می‌شود؟

برخی داروها مانند داروهای هورمونی (مثلاً برخی از قرص‌های ضدبارداری)، داروهای افزایش فشار خون یا داروهای محرک ممکن است خطر سکته قلبی را افزایش دهند، مخصوصاً در افراد با عوامل خطر. همیشه قبل از مصرف دارو با پزشک مشورت کنید.

چه چیزی باعث سکته قلبی سریع می‌شود؟

سکته قلبی سریع وقتی رخ می‌دهد که جریان خون به قلب به‌سرعت مسدود شود. عوامل شایع شامل ترکیدن پلاک چربی در شریان‌ها، لخته خون، استرس شدید، فعالیت سنگین ناگهانی، مصرف مواد محرک یا داروهای خاص و وجود ریسک‌فاکتورهای قلبی مانند فشار خون بالا، دیابت، کلسترول بالا و سیگار می‌توانند باعث سکته قلبی سریع و غیرمنتظره شوند.

طول عمر بعد از سکته قلبی چقدر است؟ آیا سکته قلبی باعث مرگ می‌شود؟

طول عمر بعد از سکته قلبی به شدت آسیب قلب، سرعت دریافت درمان و سبک زندگی بیمار بستگی دارد. برخی افراد بعد از درمان سریع و رعایت توصیه‌های پزشکی می‌توانند سال‌ها زندگی فعال داشته باشند. سکته قلبی در موارد شدید می‌تواند مرگ ناگهانی ایجاد کند، مخصوصاً اگر عضله قلب گسترده آسیب دیده باشد یا ایست قلبی رخ دهد. به همین دلیل، تشخیص سریع، مراجعه اورژانسی و تغییر سبک زندگی بعد از سکته نقش بسیار مهمی در بهبود طول عمر دارد.

سکته قلبی بهتر است یا مغزی؟ کدام خطرناک‌تر است؟

هیچ‌کدام «بهتر» نیستند، اما سکته مغزی خطرناک‌تر است. در واقع هر دو نوع سکته می‌توانند خطرناک و حتی کشنده باشند، اما سکته قلبی معمولاً درمان سریع‌تر و بازتوانی راحت‌تری دارد، در حالی که سکته مغزی می‌تواند اثرات دائمی بیشتری روی توانایی‌های روزمره بگذارد.

سکته قلبی به دلیل انسداد خون‌رسانی به عضله قلب رخ می‌دهد و می‌تواند باعث مرگ ناگهانی یا نارسایی قلبی شود اما سکته مغزی به دلیل اختلال جریان خون به مغز رخ می‌دهد و می‌تواند پیامدهای بلندمدت شدیدتر داشته و زندگی روزمره را پیچیده‌تر کنند.

منبع خبر