خطری که روستاهای کشور را تهدید می‌کند

به گزارش سلامت نیوز به نقل از اطلاعات، فعالیت‌های انسانی در سیاره زمین، آب‌وهوا را با سرعتی گرم کرده که در دو هزار سال گذشته بی‌سابقه بوده است. این تغییرات اقلیمی که عمدتا ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای، جنگل‌زدایی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی هستند، نه‌تنها بر اکوسیستم‌های طبیعی، بلکه بر زندگی انسان‌ها نیز تأثیرات عمیقی گذاشته‌اند. در این میان، روستاها به‌دلیل وابستگی مستقیم به منابع طبیعی برای تأمین معیشت، بیش از جاهای دیگر در معرض آسیب قرار دارند.
خشکسالی‌های شدید، سیلاب‌های ناگهانی، کاهش بهره‌وری کشاورزی و کمبود منابع آبی از جمله اتفاقاتی هستند که در پی تغییر اقلیم، افزایش و گسترش یافته و زندگی روستاییان را تهدید می‌کند. 

۱۶ هزار روستای کم‌آب

به گفته دکتر فرهاد عزیزپور، عضو هیأت علمی گروه جغرافیای انسانی دانشگاه خوارزمی، در حال حاضر بیش از ۱۶ هزار روستا در کشور به کمبود آب گرفتارند و حدود چهار میلیون ایرانی به آب سالم دسترسی ندارند، همچنین در نیم قرن گذشته بیش از ۳۳ هزار روستا برچیده شده است. 

او در نشست تخصصی با موضوع «تغییر اقلیم، تنش آبی و آینده روستاها» با بیان این‌که یکی از فاکتورهای اثرگذار در این زمینه، منابع آب است گفت: ایران با چالش‌های جدی در تأمین آب روبه‌روست که مجموعه متغیرهای مختلفی بر آن اثرگذارند. تغییرات اقلیمی و نوسانات بارش و منابع آب زیرزمینی و سطحی از جمله این متغیرها هستند که نظام سکونتگاهی در ایران را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند. این چالش، یعنی تنش آبی، به زوال روستایی که قاعده نظام سکونتگاهی است منجر شده و تعادل و توازن و پایداری سرزمینی را برهم می‌زند. مهاجرت‌های اقلیمی که در حال حاضر موردتوجه قرار گرفته، ازجمله فاکتورهایی به حساب می‌آید که بر این عدم توازن، اثر گذاشته است. 

در سال‌های گذشته، «برنامه سازگاری با کم‌آبی» توسط سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان توسعه مورد توجه قرار گرفته اما با همه کوشش‌ها، بحران آب و تنش آبی هنوز پابرجاست و عرصه‌های روستایی به‌شدت تحت‌تأثیر این عامل هستند.

افزایش همواره دما

دکتر صادق ضیائیان، رئیس مرکز پیش‌بینی و مدیریت مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور در این نشست با بیان این‌که تغییرات اقلیمی اولین اثر خود را بر روستاها می‌گذارد، توضیحی کوتاه از تغییرات اقلیمی در سطح جهان بر اساس آخرین گزارش‌های جهانی ارائه کرد. 

او با اشاره به این‌که همه درگیر این چالش بزرگ جهانی شده‌ایم گفت: دما تا سال ۱۸۵۰ میلادی تغییراتی طبیعی داشته، ولی بعد از انقلاب صنعتی و به‌دلیل انتشار گازهای گلخانه‌ای، روند افزایشیِ شتابان پیدا کرده و در سی سال گذشته، روند فزاینده‌ای به خود گرفته است.

این تغییرات، پیامدهایی دارد که اغلب بخش‌های زندگی ما را تحت‌ِ‌تأثیر قرار می‌دهد. تمامی کره زمین حدود یک درجه گرم شده است و انتظار داریم تا سال ۲۱۰۰ این روند افزایش یابد. پیش‌بینی‌های گوناگونی درباره این میزان افزایش وجود دارد. در خوش‌بینانه‌ترین حالت حدود ۱.۵ درجه افزایش دما داریم که اغلب مناطق دنیا این وضعیت را تجربه خواهند کرد. در بدبینانه‌ترین حالت، حدود ۴ درجه افزایش دما تا سال ۲۱۰۰ رخ خواهد داد. افزایش دما بر بارش‌ها تأثیر دارد؛ به‌گونه‌ای که بعضی از مناطق مانند مناطق استوایی با افزایش بارش و مناطقی مانند کشور ما با کمبود بارش روبه‌رو خواهند شد.

افزایش خشکسالی و سیلاب

ضیائیان، پیامدهای دیگر افزایش دما و تغییرات اقلیمی را نیز برشمرد و توضیح داد: رطوبت خاک و خشکسالی نیز از افزایش دما متأثر هستند؛ به‌طوری که هرچه دما افزایش یابد با روند فزاینده‌ای بر خشکسالی برخی مناطق جهان تأثیر خواهد داشت؛ البته در برخی مناطق جهان، افزایش رطوبت خاک را رقم خواهد زد. در اثر گرمایش زمین، برخی مناطق ازجمله کشور ما خشک‌تر می‌شوند. روند خشک شدن کشور ما دو برابر متوسط جهانی است.

با یک درجه افزایش دما، فراوانی و شدت خشکسالی ۱.۷ برابر افزایش می‌یابد. در منطقه غرب آسیا که ایران هم در آن واقع شده، افزایش دما با اطمینان بالا از سوی نهادهای علمی بین‌المللی موردتأیید است، سیلاب‌ها افزایشی است و خشکسالی نیز با اطمینان بالا در این منطقه ادامه خواهد داشت. ایران از مناطقی در غرب آسیاست که از آسیب‌پذیری بالایی برخوردار است.

افزون بر این، با یک درجه افزایش دما فراوانی وقوع سیل‌ها ۱.۳ برابر شده و شدت آن ۶.۷ درصد افزایش یافته است. اگر سناریوی بدبینانه افزایش ۴  درجه‌ای دمای هوا تا ۲۱۰۰ را درنظر بگیریم در این صورت، فراوانی سیل‌ها سه برابر و شدت آن سی برابر خواهد شد و این یک فاجعه است.

تبخیر و تعرق وحشتناک

رئیس مرکز پیش‌بینی و مدیریت مخاطرات وضع هوا در سازمان هواشناسی کشور، در بخشی از سخنانش گفت: در ایران، دمای حداقل کشور در پنجاه سال گذشته، بیشتر از دو درجه افزایش یافته است. یکی از چالش‌هایی که وزارت نیرو در سال گذشته درگیر آن شد، این بود که تعداد شب‌های گرم ما زیاد شده و مصرف انرژی بالاتر رفته است. علاوه بر دمای حداقل، دمای متوسط کشور نیز در پنجاه سال گذشته، دو درجه افزایش داشته، درحالی‌که متوسط افزایش دمای جهانی، یک درجه بوده است.

ما همچنان که با افزایش دمای حداقل و حداکثر و متوسط روبه‌روییم، در تبخیر و تعرق که منابع آبی را هدف قرار می‌دهد نیز روند صعودی وحشتناکی داریم؛ به‌گونه‌ای که تبخیر و تعرق، سالانه پنج میلی‌متر افزایش می‌یابد و این، خطر عمده‌ای برای منابع آب روستایی است.

کاهش چشمگیر بارش

همزمان با افزایش دما، با کاهش بارش روبه‌روییم. متوسط بارش کشور در ۵۰ سال گذشته، حدود ۵۰ میلی‌متر کم شده که برای کشور خشک و نیمه‌خشک ما رقم بسیار درشتی است. 

ضیائیان با بیان این مطلب افزود: متوسط بارش کشور، حدود ۲۳۰ میلی‌متر است اما در چهار سال گذشته، کمتر از ۱۹۰ میلی‌متر بوده و امسال (۱۴۰۴) هم این کاهش پیش‌بینی شده است. درحالی‌که منابع آبی از دست می‌رود، میزان مصرف نیز افزایش یافته است. شاخص خشکسالی در ۳۰ سال گذشته نشان می‌دهد که کشور ما سال‌به‌سال خشک‌تر شده است.  در چهار سال گذشته، چهار سالِ خشکِ پی‌درپی داشته‌ایم. سکونتگاه‌های روستایی و کشاورزی ما به طرز چشمگیری تحت‌تأثیر این شرایط قرار گرفته است. ادامه این روند، مهاجرت از روستاها را افزایش خواهد داد.

آینده تاریک

دکتر فرزام پوراصغر سنگاچین، پژوهشگر و کارشناس کمیسیون استاندارد محیط زیستِ توسعه پایدار و آب اتاق بازرگانی ایران در این نشست در بخشی از سخنانش گفت: نتایج شبیه‌سازی‌های انجام‌شده در زمینه تغییرات متغیرهای آب‌وهوایی ایران تا ۲۰۴۰ میلادی نسبت به دوره ۱۹۷۶ تا ۲۰۰۵ (دوره پایه مشاهداتی) نشان می‌دهد که بارش کل کشور به میزان ۹ درصد کاهش و تعداد بارش‌های سنگین و سیل‌آسا در کشور تا ۴۰ درصد بیش از دوره پایه مشاهداتی افزایش می‌یابد.

افزایش تعداد روزهای داغ با دمای بیش از ۳۰ درجه سلسیوس در بیشتر نقاط کشور و کاهش تعداد روزهای یخبندان تا سال ۲۰۴۰ میلادی نیز پیش‌بینی شده است. همچنین، تعداد روزهای خشک در اکثر نقاط کشور افزایش یافته که غرب و جنوب‌شرق کشور با بیشترین تعداد روزهای خشک همراه خواهند بود. این وضعیت به وقوع خشکسالی در بیشتر نقاط کشور خواهد انجامید.

تغییر اقلیم و کشاورزی

پوراصغر با اشاره به تأثیرات تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی گفت: با توجه به کاهش باران در بیشتر مناطق ایران، به‌ویژه در غرب و جنوب‌غربی کشور، کاهش پوشش گیاهی و عملکرد مناطق کشاورزی دیم کشور، قابل ملاحظه خواهد بود. افزایش مناطق شور و کاهش عرصه قابل کشت در کشور از دیگر پیامدهای تغییرات اقلیمی خواهد بود.

افزایش دما در سال‌های آینده به‌ویژه در فصل سرد، باعث افزایش علف‌های هرز، آفات و بیماری‌های گیاهان زراعی می‌شود. کاهش تولید محصولات زراعی موجب کاهش غذای دامداری‌ها و مرغداری‌ها و در نتیجه موجب کاهش عملکرد این دو بخش می‌شود؛ ضمن این‌که کاهش بارندگی، کیفیت و کمیت مراتع را کاهش داده و باعث کاهش چرای دام و پایین آمدن عملکرد دامداری خواهد شد. تولید غلات کشور تا سال ۲۰۵۰ میلادی بین ۲.۵ تا ۱۰ درصد و تا سال ۲۰۸۰ بین ۵ تا ۳۰ درصد کاهش می‌یابد. محصول گندم دیم تا سال‌ ۲۰۵۰ بین ۲۱ تا ۳۳ درصد کاهش خواهد یافت، همچنین کاهش بارندگی در استان‌های شمالی، باعث کاهش تولید برنج خواهد شد.

این پژوهشگر در بخش دیگری از اظهاراتش گفت: بروز کم‌آبی و خشکسالی، از بین رفتن فعالیت‌های کشاورزی، کاهش تولید در بخش مواد غذایی، ترک روستا و مهاجرت به شهر، افزایش ناامنی در مناطق خالی‌شده و کاهش امنیت کشور به‌ویژه در مناطق مرزی، برخی دیگر از پیامدهای تغییر اقلیم است.

منبع خبر