- 2025-07-20
- 1 بازدید
- 0 دیدگاه
- اخبار مهم
خداحافظی با بزرگترین مصرف‌کننده آب کشور / کولر آبی برای همیشه از ایران می‌رود؟
به گزارش اقتصادآنلاین، حجت میان‌آبادی، پژوهشگر دیپلماسی آب طی یادداشتی در روزنامه فرهیختگان نوشت: امروزه چالش‌های آبی به یکی از ابرچالش‌های کشور تبدیل شده است. بر اساس برخی مطالعات صورت گرفته پیرامون ۱۰۰ چالش اساسی ایران، «بحران آب» رتبه دوم را در بین ابرچالش‌های اساسی ایران به خود اختصاص داده است. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تابستان ۱۳۹۷ از جمعیت شهری حدود ۶۲ میلیون نفری کشور، نزدیک به ۳۵ میلیون نفر آن (معادل ۵۶ درصد) با تنش آب شرب مواجه شدند که در برخی موارد، این تنش‌ها به مناقشه‌های اجتماعی و سیاسی نیز تبدیل شد. بر طبق این گزارش، در
تابستان ۱۳۹۷ بیش از ۲۳۴ شهر با جمعیت ۳۴.۵ میلیون نفر و ۶۷۰۰ روستا با جمعیت ۲.۲۵ میلیون نفر در معرض تنش آبی در پیک مصرف آب قرار گرفتند. در مواجهه با چالش‌های آب شرب و بهداشت در کشور تا کنون عوامل متعددی به‌عنوان عوامل اصلی چالش‌های آب شرب مطرح شده است که در این بین، نبود فرهنگ مناسب مصرف در بین مردم و همچنین نامناسب بودن قیمت آب، به‌عنوان اصلی‌ترین عوامل ایجاد چالش‌های حوزه آب شرب معرفی شده و بر این اساس، لزوم اصلاح فرهنگ مصرف و همچنین اصلاح قیمت آب به‌عنوان یگانه نسخه‌های نجات‌بخش حوزه آب بازنمایی می‌گردند. بر اساسِ این نگاه به مسئله، مقصر اصلی چالش‌های حوزه آب شرب در کشور، تنها مردم و مصرف‌کنندگان آن هستند و سیاستگذاری‌های نادرست و رویکرد‌های غلط در مدیریت آب شرب، هیچ نقش و اثری در اصلاح این مسائل ندارد. این یادداشت تلاش دارد تا نگاه متفاوتی به حوزه چالش مصرف آب در حوزه شرب در کشور بیندازد و این سؤال را مطرح می‌کند که بزرگترین مصرف‌کننده‌های آب شرب در کشور کدام هستند؟ و با تحلیل و تبیین این مسئله، سیاست‌ها و اقدامات متفاوتی را پیشنهاد کند.
مصرف آب در حوزه شرب
هر چند اجماع کاملی بر سر میزان آب تجدیدپذیر سالانه در کشور وجود ندارد، اما مطابق برخی آمار‌های رسمی، میزان آب تجدیدپذیر کشور کمتر از ۱۱۰ میلیارد مترمکعب در سال است. در حوزه مصرف آب شرب و بهداشت، میزان برداشت آب به طور متوسط ۷.۶ میلیارد مترمکعب در سال است. از این میزان، حدود ۴.۹ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی و ۲.۷ میلیارد مترمکعب از منابع آب سطحی و طرح‌های نمک‌زدایی تأمین می‌شود. لازم به‌ذکر است که اعداد ارائه شده متوسط آماری کشور در چند دهه اخیر است و به دلیل نوسانات اقلیمی و شتاب شدید توسعه شهری و تشدید مصارف آب شرب، این آمار متغیر است. برای مثال، میزان آب تولیدی در حوزه شرب و بهداشت در سال ۱۴۰۲، بیش از ۹ میلیارد مترمکعب اعلام شده است. لازم به ذکر است که در این گزارش، میزان متوسط دهه‌های اخیر ملاک و معیار قرار گرفته است.
مصرف آب در حوزه آب شرب شهری
از میزان ۷.۶ میلیارد مترمکعب مصرف متوسط سالیانه آب شرب و بهداشت، حدود ۶۱ درصد آن معادل ۴.۶ میلیارد مترمکعب در سال صرف مصارف آب شهری می‌شود. از این میان، حدود ۳.۶ میلیارد مترمکعب (۷۷ درصد) صرف مصارف خانگی و بیش از یک میلیارد مترمکعب آب (۲۳ درصد) صرف مصارف غیرخانگی می‌گردد.
مصرف آب در حوزه آب شرب روستایی
سهم آب روستایی از مصارف کل آب شرب سالیانه در کشور کمتر از یک میلیارد مترمکعب (حدود ۱۳ درصد) است که از این میان، ۸۷۰ میلیون مترمکعب آن (۹۰ درصد) برای مصارف خانگی و ۱۰۰ میلیون مترمکعب آن (۱۰درصد) برای مصارف غیرخانگی برداشت می‌شود.
آب بدون درآمد در حوزه آب شرب
از میزان آب تولیدی در حوزه شرب و بهداشت، سالیانه بخش قابل توجهی به‌صورت آب بدون درآمد تبدیل می‌شود. آب بدون درآمد، میزان آبی است که توسط شرکت آب و فاضلاب تأمین و به شبکه آبرسانی کشور وارد می‌شود؛ اما به‌دلایل متعدد از جمله هدر رفت واقعی و نشتی‌های گسترده در شبکه انتقال و توزیع آب، هدر رفت ظاهری و انشعابات غیرمجاز بدون درآمد مصرف می‌شود. متوسط میزان آب بدون درآمد در کشور ۱.۹۹ میلیارد مترمکعب در سال است که ۲۶ درصد از کل آب شرب کشور را به خود اختصاص می‌دهد. هر چند برخی منابع رسمی، متوسط آب بدون درآمد در حوزه آب و فاضلاب کشور در سال ۱۴۰۲ را بیشتر از این مقدار و ۳۲ درصد اعلام کرده‌اند.
مصرف واقعی آب شرب در کشور چقدر است؟
نکته قابل توجه در خصوص مصرف آب شرب در بخش‌های مختلف آن است که از متوسط ۷.۶ میلیارد مترمکعب آب در سال، تنها ۱.۴ میلیارد مترمکعب آن (بیش از ۱۸ درصد) آن مصرف می‌شود و مابقی ۶.۲ میلیارد مترمکعب (حدود ۸۲ درصد) آن عمدتاً به صورت فاضلاب تبدیل می‌شود که در صورت برنامه‌ریزی مناسب و با رعایت ملاحظات محیط‌زیستی و توجه به پایداری به منابع آب زیرزمینی، می‌توان بخش معناداری از آن را دوباره بازچرخانی و مورد استفاده مجدد قرار داد.
این درحالی است که طبق آمار شرکت آب و فاضلاب کشور، میزان پساب تولیدی از تصفیه‌خانه‌های فاضلاب کشور در سال ۱۴۰۲ تنها ۱.۷ میلیارد مترمکعب است که این میزان تنها ۲۷ درصد آب برگشتی از مصارف شرب در کشور است که بیانگر غفلت عامدانه و آگاهانه در حوزه امنیت آب شرب بوده و نیازمند اصلاح سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های دولت و وزارت نیرو در این حوزه است و این سؤال را مطرح می‌کند که چرا علی‌رغم اهمیت بسیار زیاد بازچرخانی این میزان آب شرب، سرمایه‌گذاری جدی‌ای در این حوزه صورت نمی‌گیرد.
بزرگترین مصرف‌کننده آب شرب در کشور چیست؟
همان‌طور که ذکر شد از ۷.۶ میلیارد مترمکعب آب در حوزه مصارف شرب، تنها ۱.۴ میلیارد مترمکعب از آب شرب کشور مصرف و از دسترسی و استفاده مجدد خارج می‌گردد. حال باید پرسید که بزرگترین مصرف‌کننده در بخش شرب کشور چیست؟
پاسخ این سؤال را باید از یک وسیله قدیمی با تکنولوژی دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی جست‌وجو کرد. شاید اغراق نباشد که بیان کرد، بزرگترین مصرف‌کننده آب شرب کشور، کولر‌های آبی هستند. کولر‌های آبی از جمله مهم‌ترین تجهیزات سرمایشی در ایران هستند که هم مصرف آب و هم مصرف برق غیربهینه دارند. طبق مطالعات پژوهشکده مطالعات فناوری، در حال حاضر در حدود ۲۰ میلیون کولر آبی در کشور وجود دارد که به گفته سازمان ملی استاندارد ایران، بیش از ۷۰% آن‌ها دارای رتبه انرژی E، F و G هستند.
طبق برخی آمار‌های رسمی، هر کولر آبی در هر ساعت بین ۳۰ تا ۴۵ لیتر آب مصرف می‌کند یعنی در هر شبانه روز حدود ۷۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند. مطالعات متخصصان و پژوهشگران پژوهشکده مطالعات فناوری، کارکرد کولر‌های آبی در تابستان سال ۱۴۰۲ را حدود ۱۹ میلیارد ساعت تخمین‌زده است. با در نظر گرفتن نرخ مصرف آب کولر آبی بین ۳۰ تا ۴۵ لیتر در ساعت، حدود ۵۷۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب آب در تابستان (متوسط ۷۰۰ میلیون مترمکعب) توسط کولر‌های آبی مصرف می‌شود که این میزان بیش از ۳ تا ۴.۵ برابر ظرفیت اسمی سد امیرکبیر (سد کرج) است. این میزان مصرف آب، معادل ۱.۵ برابر ظرفیت کل سد‌های طالقان و کرج در زمان پرشدگی صد در صد خود است. تفاوت مصارف آب در کولر‌های آبی با سایر مصارف شرب نظیر شست‌وشو و استحمام آن است که کل این میزان آب، تبخیر شده و امکان بازگشت به چرخه بهره‌برداری مجدد را ندارد.
برای درک بهتر این میزان مصرف آب، می‌توان میزان مصرف آب کولر‌های آبی با تکنولوژی بسیار قدیمی و از رده خارج شده را با طرح ۶ میلیارد دلاری نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس به فلات مرکزی و استان خراسان رضوی مقایسه کرد. در این طرح قرار است سالیانه فقط ۲۸۰ میلیون مترمکعب آب در سال نمک‌زدایی و با هزینه‌ای بالغ بر ۶ میلیارد دلار به استان‌های مختلف فلات مرکزی و در نهایت، استان خراسان رضوی منتقل شود. علاوه‌بر این، هزینه بسیار هنگفت و امنیت بسیار اندک این طرح برای مقصد، جهت تأمین انرژی برق برای انتقال آب این طرح، نیاز به احداث شش نیروگاه برق به ظرفیت ۹۰۰ مگاوات است که با توجه به بحران شدید ناترازی انرژی امکان‌پذیری آن بسیار سخت است.
بر این اساس، میزان مصرف آب کولر‌های آبی، متوسط ۷۰۰ میلیون مترمکعب در سال است که در مقایسه با میزان آب مصرفی کشور (۱.۴ میلیارد مترمکعب) نکات سیاستی بسیار مهمی را به ما نشان می‌دهد. به بیان ساده، می‌توان گفت که: نیمی از «مصرف» آب «شرب» در کشور توسط کولر‌های آبی استفاده می‌شود.
که با کمال تأسف تکنولوژی آن مربوط به بیش از شش دهه پیش است. این در حالی است که مسئله مصرف غیربهینه کولر‌های آبی تنها به مسئله مصرف آب محدود نمی‌شود و این وسیله سرمایشی با تکنولوژی بسیار قدیمی، یکی از عوامل مهم و مؤثر در ناترازی انرژی و برق در کشور است. مطالعات پژوهشکده مطالعات فناوری نشان می‌دهد که با تعویض کولر‌های نسل قدیم با مدل‌های بهره‌ور تا سال ۱۴۲۰، حدود ۸۵۰ میلیون دلار در بخش برق و ۱ میلیارد دلار در مصرف آب کشور صرفه‌جویی خواهد شد. حال سؤال اساسی این است که چرا دولت حاضر است بیش از ۶ میلیارد دلار برای تأمین تنها ۲۸۰ میلیون مترمکعب سرمایه‌گذاری کند، اما بزرگترین مصرف‌کننده آب شرب کشور با تکنولوژی بیش از شش دهه پیش، همچنان در پشت‌بام‌های شهر‌ها و روستا‌ها جولان داده، بخش مهمی از امنیت آب شرب و امنیت انرژی کشور را می‌بلعد؟ چرا اصلاح و بهینه‌سازی مصرف آب و برق این بزرگترین مصرف‌کننده آب شرب، به‌صورت جدی در دستور کار دولت‌ها و وزارت نیرو قرار نگرفته است؟
هر چند پاسخ به این سؤال نیاز به بررسی جداگانه دارد؛ اما رویکرد‌های عرضه‌محور وزارت نیرو همراه با اقتصاد سیاسی کلان طرح‌های تأمین و انتقال آب سبب شده است شناسایی و احصای عوامل و شبکه اصلی مسائل و چالش‌های آبی در کشور به دستور کار نهاد‌های سیاستگذار تبدیل نشود و به جای آن، عمده سیاست‌ها و فعالیت‌های وزارت نیرو در طرح‌های صرفاً تأمین آب با هزینه‌های سرسام‌آور و هنگفت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و محیط‌زیستی و با کمترین میزان اثرگذاری متمرکز شود. بدیهی است این مسئله به بیان انکار لزوم توجه به سایر اقدامات و سیاست‌ها مانند ضرورت اصلاح الگوی مصرف در جامعه و همچنین اصلاح سیاست‌های قیمتی نیست. بلکه تأکید بر آن است که بهبود وضعیت امنیت آب در کشور نیازمند نگاه جامع به مسئله است و تقلیل دادن شبکه مسائل آب شرب تنها به مردم و فرهنگ مصرف آن‌ها و غفلت آگاهانه از شبکه مسائل اصلی این حوزه، خطای راهبردی در حوزه سیاستگذاری امنیت آب شرب در کشور ایجاد می‌کند و منابع و فرصت‌های مواجهه با مسئله را به انحراف می‌کشاند.
بیا تو صدا
ارسال دیدگاه