خاموشی‌ سراسری، دشمن شماره یک اقتصاد دیجیتال ایران

اقتصادآنلاین، مهرین نظری: در شرایطی که اقتصاد دیجیتال ایران تنها ۴٫۲ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهد و برای رشد به زیرساخت پایدار وابسته است، قطعی‌های مکرر برق عملاً ریشه این اکوسیستم را می‌خشکانند. پژوهش‌های اتاق بازرگانی و سندیکای صنعت برق نشان می‌دهد هر ساعت خاموشی تا ۱۵۰ میلیون تومان به کسب‌وکار‌های فناوری و صنایع وابسته خسارت می‌زند، رقمی که با خاموشی‌های روزانه می‌تواند به میلیارد‌ها تومان در روز برسد.همچنین زیان کلان خاموشی‌های تابستانی را روزانه ۱۸هزار میلیارد تومان  است. در چنین وضعیتی، هر بار قطع برق مساوی است با توقف اپلیکیشن‌های پرداخت، اختلال در دیتاسنترها، سقوط فروشگاه‌های آنلاین و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی.

زیرساختی که تاب نمی‌آورد

گزارش وزارت نیرو از تابستان ۱۴۰۴ می‌گوید حتی با اجرای برنامه‌های مدیریت بار، کمبود لحظه‌ای شبکه به ۲۰ هزار مگاوات رسیده است که معنای ساده‌اش خاموشی چرخشی در سراسر کشور است. هم‌زمان روابط عمومی وزارت ارتباطات تأیید کرده بود که تنها در یک دوره خاموشی، بیش از دو هزار دکل تلفن‌همراه از مدار خارج شد و کیفیت ارتباط سیار به‌طور محسوسی افت کرد.

خاموشی در مراکز داده خصوصی نیز بی‌سابقه نیست، دو آتش‌سوزی در دیتاسنتر‌های تهران در ۲۰۲۲ پهنای باند کشور را ۳۰ درصد کاهش داد و میلیون‌ها تراکنش بانکی را معلق گذاشت.

از الکامپ تاریک تا زیان میلیاردی

تصویر نمادین بحران، افتتاحیه نمایشگاه الکامپ ۱۴۰۳ است، جایی که با حضور وزیر ارتباطات سه‌بار برق سالن قطع شد و رویدادی که قرار بود ویترین فناوری کشور باشد در تاریکی فرو رفت. غرفه‌داران می‌گویند هزینه برق اضطراری ژنراتور و نگه‌داری UPS برای چهار روز نمایشگاه، به سه میلیارد تومان رسید. اما زیان بزرگ‌تر، ضربه حیثیتی به برندی است که می‌خواهد ایران را مقصد سرمایه‌گذاری فن‌آورانه نشان دهد.

همچنین قطع برق صرفاً «چراغ» را خاموش نمی‌کند، دیتابیس‌های بانکی را از دسترس خارج و پردازش ابری را متوقف می‌کند. به‌گفته انجمن فین‌تک ایران، هر ده دقیقه اختلال می‌تواند ۵۰هزار تراکنش پرداخت را ناکام بگذارد. در اقتصاد مبتنی بر لحظه، این به معنای لطمه مستقیم به جریان نقدی است.

استخراج رمزارز و دشمن درون شبکه

به کمبود نیروگاه و زیرساخت فرسوده باید استخراج گسترده رمزارز را هم اضافه کرد. ایران به دلیل تعرفۀ یارانه‌ای برق، جزو هفت کشور نخست دنیا از نظر ظرفیت ماینینگ است. کارشناسان توانیر می‌گویند در اوج زمستان، مزارع بیت‌کوین تا هفت درصد توان شبکه را می‌بلعند. با آن‌که تعرفه برق مزارع مجاز به‌تازگی سه برابر شده است، فعالیت غیرمجاز همچنان ادامه دارد و فشار روی شبکه را بیشتر می‌کند.

خسارت خاموشی، از جیب چه‌کسی می‌رود؟

سازمان تنظیم مقررات ارتباطات برآورد کرده است قطعی برق و اینترنت در تابستان ۱۴۰۳ روزانه بیش از یک میلیون دلار از ارزش اقتصاد دیجیتال کاسته است. آمار وایرد از سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد محدودیت‌های مکرر اینترنت و خاموشی مراکز مخابراتی، کسب‌وکار‌های اینستاگرامی را در معرض تعطیلی قرار داده و هزاران شغل خانگی را تهدید کرده است. در نمونه‌ای دیگر، قطع کامل اینترنت سراسری آبان ۱۳۹۸ ظرف پنج روز دو میلیارد دلار به اقتصاد کشور آسیب زد؛ اتفاقی که با خاموشی‌های الکتریکی شدت گرفت و دسترسی به سرور‌های خارجی را عملاً غیرممکن کرد.

اقتصاد دیجیتال کوچک‌تر می‌شود

در حالی که عربستان سهم اقتصاد دیجیتال خود را به بیش از ۱۴ درصد رسانده، ایران با ۴٫۲ درصد در جایگاهی بسیار عقب‌تر ایستاده است. هر ساعت خاموشی نه‌فقط این سهم نحیف را کوچک‌تر می‌کند، بلکه برنامه توسعه تجارت الکترونیک دولت را عقب می‌اندازد. گزارشی در یک رسانه اقتصادی تخمین می‌زند اگر سیکل خاموشی‌های اضطراری به روال ۱۴۰۳ ادامه یابد، رشد سالانه اقتصاد دیجیتال ایران از چهار درصد به کمتر از یک درصد کاهش می‌یابد؛ رقمی که عملاً چشم‌انداز ۱۰ درصدی وزارت ارتباطات برای ۱۴۰۵ را غیرقابل تحقق می‌کند.

چه باید کرد؟

متخصصان صنعت برق پیشنهاد می‌کنند حداقل ۱۰ درصد بودجه ۵۵۰هزار میلیارد تومانی طرح‌های عمرانی به نوسازی شبکه و توسعه تولید پراکنده اختصاص داده شود. اقدامی که می‌تواند ظرف دو سال خاموشی مراکز حیاتی دیجیتال را به صفر برساند. اپراتور‌ها نیز خواستار تعرفه ترجیحی برای سوخت دیزل ژنراتور و معافیت گمرکی برای UPS‌های ماژولار هستند تا بتوانند مراکز داده را در فصول اوج بار روشن نگه دارند. از سوی دیگر، سیاست‌گذاران باید استخراج رمزارز غیرمجاز را با مانیتورینگ هوشمند شبکه و جریمه فزاینده مهار کنند، زیرا برق ارزان عملاً مشوقی برای فرسودن زیرساخت ملی است.

آینده‌ای که در تاریکی می‌رود

نمایشگاه الکامپ سال گذشته با قطعی برق آغاز شد، یک نماد روشن از تاریکی آینده اقتصاد دیجیتال ایران اگر شبکه برق و اینترنت پایدار نشوند. هر بار خاموشی، بخشی از اعتماد مصرف‌کننده و سرمایه‌گذار را خاموش می‌کند و سهم اقتصاد دیجیتال را کوچک‌تر. اگر قرار است رؤیای «ایران ۱۴۰۵ هوشمند» محقق شود، نخست باید چراغ زیرساخت را پایدار نگه داریم، وگرنه همه ایده‌ها، استارتاپ‌ها و دیتاسنتر‌ها تنها با یک کلید قطع برق از کار می‌افتند.

منبع خبر