تلاش ۱۲ساله برای احیای قنات‌، «شفیع‌آباد» را در مسیر جهانی‌شدن قرار داد

به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما، زنانی که هنر گذشته مادرانشان را احیا کردند تا بخشی از مبلغ آن را به حفظ و احیای قنات‌های روستاهایشان اختصاص دهند و چهار سال برای ثابت کردن نیتشان به مردان روستا تلاش کرده‌اند، حالا یکی از دلایل جهانی شدن نام روستای شفیع‌آباد شده‌اند و فقط یک چیز می‌خواهند: «حفظ و احیای قنات‌ها برای ادامه زندگی و زایش امید».

زنان گروه «گوجینو» شش نفر بودند که تصمیم گرفتند صنایع‌دستی روستایشان را احیا و تولید کنند و بخشی از درآمد آن را به هدف والایشان یعنی حفظ و احیای قنات‌ها اختصاص دهند؛ چراکه می‌دانستند اگر قنات‌ها نباشند، «شفیع‌آباد» و روستاهای دیگر اطراف لوت تمام می‌شوند. حالا اسم روستای شفیع‌آباد کرمان در بین صد روستایی دیده می‌شود که در اجلاس جهانی سازمان گردشگری ملل متحد در چین درباره آن تصمیم گرفته می‌شود و شانسش را برای قرار گرفتن در بین روستاهای برتر هدف گردشگری امتحان می‌کنند. روستایی که برای تشکیل پرونده ثبتی آن، مؤلفه‌هایی از جمله عملکرد زنان روستا و تشکیل انجمن «گوجینو»، زیبایی‌های روستا و آسمان پرستاره کویر همچنین رویداد ملی ماراتن کویر لوت پررنگ بوده و نقش اساسی داشته است.

روستای پرستاره

شفیع‌آباد را به‌نام روستای پرستاره ایران می‌شناسند؛ چراکه آخرین روستای قابل‌سکونت در کلوت‌های شهداد است. رویداد ملی ماراتن کویر لوت ۱۰سالی است که از روستای شفیع‌آباد با ۵۰ دونده در سال ۱۳۹۵ شروع شده و امسال ۶۰۰ دونده متقاضی دارد، کمک زیادی به معرفی این روستا و قلعه‌اش کرده است.

«معین افضلی»، مدیر پایگاه میراث جهانی لوت در کرمان می‌گوید برگزاری رویداد ملی ماراتن کویر لوت تأثیر اقتصادی بسزایی در این منطقه گذاشت. قبل از برگزاری این رویداد، شفیع‌آباد دو اقامتگاه داشت و حالا صاحب هفت اقامتگاه است و بخش زیادی از صاحبان اقامتگاه‌ها نسل جوانی هستند که مهاجرت معکوس به روستا داشته‌اند. در حال حاضر، حدود ۴۲ اقامتگاه بومگردی و دو هتل در مجموعه شهداد ساخته شده‌اند. پیش‌ازاین، بیشترین درآمد مردم شفیع‌آباد از کشاورزی و سیرکاری بود، درحالی‌که امروزه درآمد گردشگری بر کشاورزی غالب شده است. بعد از تشکیل پرونده ثبتی روستا حدود دو میلیارد تومان برای بهسازی شفیع‌آباد هزینه شده است.

روستای شفیع‌آباد از سال‌ها پیش محل رفت‌وآمد کاروان‌ها و آخرین مقصد راه کهن شهداد امروزی(خبیث قدیم) به «ده‌سلم» بوده. کاروان‌ها در آن اطراق می‌کردند و به‌مدت پنج روز آب و غذا برمی‌داشتند تا بتوانند به شهرهای بیرجند، ده‌سلم، نهبندان برسند. درواقع، این روستا مرکزی برای دادوستدهای تجاری و فرهنگی بوده است. جدا از راه‌های قدیم، دو قلعه هم از گذشته‌های دور این روستا به‌جا مانده، یکی قلعه معروف شفیع‌آباد که حدود ۲۰۰ساله است و دیگری قلعه ۷۰۰ساله‌ای که بین نخلستان‌ها قرار گرفته و کمتر کسی آن را می‌شناسد.

سهم زنان در حفاظت از میراث روستا

«شهداد کلانتری»، از راهنماهای گردشگری شهداد، می‌گوید اولین گردشگران سال ۱۳۸۲ در روستای شفیع‌آباد اقامت کردند و پیش‌ازآن، گردشگران در شهر شهداد اقامت داشتند. حالا دیگر تقریباً اغلب گردشگرانی که به این منطقه سفر می‌کنند، از قلعه روستای شفیع‌آباد بازدید و از صنایع‌دستی زنان روستایی در این قلعه خرید می‌کنند.

اما سهم زنان برای جهانی شدن روستایشان قابل ستایش است. آنان برای آنکه بتوانند سهم‌الارث‌شان از آب قنات حفظ کنند، چهار سال بی‌وقفه تلاش کردند و انجمن تشکیل دادند، هنرهای قدیم روستا را احیا کردند تا درآمدزایی کنند و هدفشان را حفاظت از محیط‌زیست و قنات‌ها و صنایع‌دستی گذاشتند.

گروه «گوجینو»؛ نماد توانمندسازی و همبستگی زنان روستا

«فریبا رادی» یکی از زنانی که از همان ابتدا عضو انجمن «گوجینو» شده، می‌گوید: «کار در قنات در گذشته یک کار مردانه محسوب می‌شد و ما برای آنکه به آن ورود کنیم، راه دشوار و پرچالشی را پشت سر گذاشتیم. ما دوست داشتیم کنار مردان باشیم، اما مردها می‌گفتند «زن را چه به این کارها»! چالش زیادی داشتیم تا مردان متوجه شوند قصد ما کار کردن روی قنات با بیل و کلنگ نیست و با تولید محصولات هنری و بخشی از پول فروش آن، به‌عنوان کسانی که سهم آب دارند و هیچ‌وقت حق تصمیم‌گیری برای سهمشان نداشته‌اند، حضور داشته باشیم و برای حفاظت از ارث و میراثمان تلاش کنیم. چهار سال طول کشید تا مردان را متوجه این موضوع کنیم.»

این هنرمند به نقش برادران، پدران و همسرانشان اشاره می‌کند: «وقتی انجمن تشکیل شد، شش نفر بودیم که برادران، پدران و همسرانمان همراهی‌مان کردند؛ چراکه زنان روستا هم حق آب دارند. وقتی پدر من سهم آب دارد، بچه‌هایش وارث آن محسوب می‌شوند و به هرکدام از بچه‌ها چهار ساعت حق آب برای استفاده در کشاورزی می‌رسد. قبل از آنکه انجمن «گوجینو» ثبت شود، زنان هیچ‌گونه حق تصمیم‌گیری برای آب یا همان حق خودشان نداشتند. برادرها تعیین می‌کردند که کدام خواهر با کدام برادر حق آب را دریافت کند، اما بعد قضیه فرق کرد و ما هم تصمیم‌گیرنده شدیم.»

او یکی از اهداف بزرگ انجمن‌شان را کمک به حفظ و احیای قنات‌ها معرفی کرده و می‌گوید: «زمانی که ‌صنایع‌دستی‌ زنان روستا را احیا کردیم، توانمند شدیم و به این باور رسیدیم که می‌توانیم. یکی از کارهایی که به‌نفع مردم جامعه روستا بود، حفظ و احیای قنات‌ها بود؛ چون زندگی تمام روستایی‌ها به قنات‌ها وابسته است. یعنی بزرگترین بخش درآمد منطقه تکاب در کرمان کشاورزی است و اگر قنات حفظ نشود، عملاً منطقه تمام می‌شود. به همین دلیل، تصمیم گرفتیم به هر شکلی که شده، در کنار مردان از قنات‌ها حفاظت کنیم. اول مردان نمی‌پذیرفتند، اما با پافشاری ما قبول کردند. فعالیتمان را با حفاظت از قنات شفیع‌آباد شروع کردیم.»

او ادامه می‌دهد: «بسیاری فکر می‌کنند قنات فقط برای انسان‌هاست. اما این طرز فکر درست نیست؛ چراکه همه جاندارانی که در منطقه زندگی می‌کنند، از قنات‌ها سهم دارند؛ از حیوانات گرفته تا خزندگان و حشرات و گیاهان. ما از قنات‌ها فقط برای کشاورزی و منابع انسانی حفاظت نمی‌کنیم، ما برای امید به زندگی، این‌ کارها را انجام می‌دهیم.»

او تأکید می‌کند: «زمانی که می‌خواستند روستا را لوله‌کشی کنند، پسر من نگران بود و می‌گفت: «مامان بعد از لوله‌کشی آب، زنبورها باید از کجا آب بخورند؟» الان طوری شده که همه اهالی روستا دغدغه حفاظت از قنات دارند و حتی کودک من که نسل جدید روستاست، می‌داند قنات چیست و چرا باید از آنها حفاظت کنیم.»

چالش‌ها و دستاوردهای زنان در مسیر ثبت جهانی روستا

زنان منطقه تکاب و روستای شفیع‌آباد که شش‌نفره کارشان را شروع کردند، حالا تعدادشان به ۱۵۰ نفر رسیده‌ و در این ۱۲ سال جان هشت قنات از ۴۶ قناتی را که در ۳۴ روستای منطقه تکاب وجود دارد، نجات داده‌اند. این زنان برای رسیدن به اینجا مسیر پرفرازونشیبی را طی کردند و بعدازاین هم راهشان پر از چالش است، به‌ویژه آنکه اگر روستایشان جهانی شود؛ چراکه بزرگترین چالششان نبود بازار ثابت و کافی برای عرضه و فروش محصولات صنایع‌دستی‌شان است. پته‌دوزی، حصیربافی، عروسک‌های بومی، زیورآلات و تولید مواد غذایی محلی، محصولاتی است که این زنان تولید می‌کنند و تعدادی از آنها توسط گردشگران خریداری و تعداد دیگری در صفحه‌های مجازی این گروه فروخته می‌شود. زنان روستا مجبورند برای تهیه مواد اولیه به کرمان سفر کنند. همچنین، برای پُست کردن سفارش‌هایی که می‌گیرند، مجبورند به شهداد بروند؛ چراکه شفیع‌آباد دفتر پست ندارد. شفیع‌آباد، روستای کاندید ثبت جهانی هدف گردشگری یک عابر بانک هم ندارد و اغلب، گردشگران به‌دلیل سرعت پایین اینترنت و پرداخت پولِ محصولاتی که از زنان روستا می‌خرند، با مشکل مواجه‌اند؛ اما صبر و مقاومت زنان برای امید به زندگی بی‌پایان، همان چیزی است که سال‌ها از هم‌زیستی با کویر آموخته‌اند.

منبع خبر