ویژه نامه شهادت امام صادق (ع) و تاثیر او بر مسلمانان

اکثر شیعیان ایران، امام علی (ع) و به دلیل واقعه کربلا و مراسم مربوط به آن امام حسین (ع) را بیشتر می شناسند و شناخت دقیقی از بقیه ائمه معصوم ندارند. اما در حفظ دین به همه ائمه تاثیر گذار بودند. به طوری که تا چند قرن پیش مذهب شیعه به نام شیعه جعفری که لقب امام صادق (ع) است، معروف بود. مطالبی که در ادامه می خوانید خلاصه ای از تفکر امام صادق و تاثیر او بر تفکر مسلمانان می باشد که به مناسبت شهادت امام جعفر صادق (ع) تقدیم شما می گردد.

ایشان امام ششم و فرزند امام باقر (ع) هستند که 83 سال پس از هجرت حضرت محمد (ص) در مدینه به دنیا آمدند. در سن 31 سالگی تا 65 سالگی به مدت 34 سال امامت شیعه زمان خود را بر عهده داشتند.

سیاست دوران امام صادق

حکومت خلفای بنی‌امیه و خلفای بنی‌عباس از زمان حضرت علی تا زمان ایشان ادامه داشت. مدت نزدیک به یک قرن اسلام و مسلمانان بازیچه اغراض سلطه ‌جویان بنی‌امیه بودند، ناسزا گفتن و حسادت به حضرت علی تا فاجعه خونین کربلا و شهادت امام حسین (ع)، اذیت و آزار امام های بعد ایشان و حتی زندانی و به شهادت رساندن بزرگان شیعیان علوی، از ظلم و خود خواهی بیش از اندازه آنان بود.

دوران امام صادق زمانی بود که تقریبا 50 سال ازفتح ایران توسط مسلمانان دوران حکومت ابوبکر و عمر گذشته بود. پس از آن اکثر حاکمان شیعه نبودند و به افرای که شیعه بودند ظلم فراوانی می شد.

دلیل عدم قیام امام صادق

امام صادق با وجود اینکه طرفداران بسیاری داشتند که همواره به دلیل ظلم های پی در پی حکومت بنی امیه به خانواده شان وهمینطور شیعیان آن دوران، برضد حکومت قیام نکردند. اما با توجه به زمان وظیفه شان را طور دیگر به انجام رساندند.

در واقع فتح کشور های مختلف توسط مسلمانان واقعی صورت نمی پذیرفت بلکه وهابیان قدرت طلبی بودند که با حمله به کشور ها به فکر فتح و قدرت طلبی خود بودند به طوری که موجب نارضایتی زیادی در بین تازه مسلمانان شده بود. به عنوان مثال فشار اقتصادی در اثر مالیات‌های سنگین و نادیده گرفته‌ شدن غیر عرب در نظام حکومتی بنی‌امیه رفتار نامناسب با شیعیان و… که بعد ها موجب قیامی شد که با شعار ولایت و امامت خونخواهی واقعه کربلا بود.

اما حس قدرت طلبی و شوق پیروزی آنقدر قوی بود که دوباره حکومت جدید دچار خودخواهی و کبر شد و نه تنها دست امام را از اداره امور کوتاه کرد بلکه همچنان بر شیعیان سخت گرفتند.

اقدامات امام صادق در حفظ شیعه

این سبب شد که امام رفتار تقیه را پیش بگیرند و در امور داخلی دخالتی نکنند و فقط در آموزش و ذکات علم ثابت قدم باشند و مردم را دعوت به حفظ و نگهداری امامت کند.

همواره موضع مخالفت خود را با حکومت ها به مردم اعلام نموده و از اینکه آنان خلاف آموزه های اسلامی رفتار می کنند آگاه می ساخت. ایشان در کلام خود را محق امامت می دانستند.

تفکر شیعه جعفری

تفکر فقه شیعه بر این اساس است که پایه گذار آن امام جعفر صادق (ع) می باشند. این تفکر در مقابل اعتقاد اهل سنت بر توسل به رأی و قیاس شکل گرفت. آن ها بر این باور بودند که وظیفهٔ بندگان این نیست که با تعقل در جهان قانون آن را کشف کنند! امام نه تنها مخالف بود بلکه نظری برعکس داشت. او میگفت انسان عقل دارد و می تواند در طبیعت و جهان پیرامونش کشف، تحقیق، بررسی و تدبر کند ( باوری که باعث پیشرفت جهان شد). ایشان این اختلاف را به روش غیر مستقیم با ایجاد تفکر شیعه جعفری حل کردند.

امام صادق اعتقاد داشتند عملگرایی وعلم برای حل مشکلات مردم، به خودی خود مردم را به اسلام سوق می دهد و دیگر نیازی به فتح و زور نیست.

تفکر حکومتی

او همواره بر این تاکید داشت که مردم را با تلاش و کار و رفتار درست به راه خیر بخوانید نه صرفا با زبان و گفتار. ایشان اعتقاد داشت اگر دولت فاسد شود باید ملت متوجه شوند و آن راصلاح یا تغییر دهند. این همان مفهوم دموکراسی و حکومت مردم بر مردم که در نگاه حضرت علی (ع) امیر مومنان هم بود.

روش تدریس ایشان بسیار آرام و صبورانه بود به طوری که از شهر ها و کشور های دیگر هم در کلاس درس او حضور داشتند و همه سخنان او را گوش می دادند که بعد ها با مقایسه مردم بر روش ایشان و حاکمان جامعه متوجه این موضوع می شدند.

تفکر نسبت به زنان

نام همسر امام صادق حمیده بود. ایشان کنیزی بودند دارای بصیرت که توسط امام آزاد شدند، امام به او آموزش داد و از او خواست این علم را به زنان بیاموزد چرا که باور داشتند زنان هم می توانند در علم و دانش قدم بردارند. ایشان همواره همسرشان را در بصیرت و پاکی تکریم می کردند تا الگوی دیگر زنان باشند.

تدریس همه علوم

در زمانی که در بیشتر حکومت های تاریخ جهان، تدریس های علمی و حتی سواد خواندن و نوشتن به صورت اختصاصی برای خانواده های ثروتمند یا سطح بالا بود، امام باقر و پس از آن امام صادق (ع) پایه گذار آموزش علم و دانش رایگان بودند و نهضت ترجمه از همان سال ها در جهان فراگیر شد.

ایشان هم به اقتضای زمان راه پدر را پیش گرفتند و بیشتر وقتشان را به آموزش گذراندند. علاوه بر آموزه های فقه و فلسفه، بصیرت در آموزه های قرآن همچون تدبر و اصول احکام شیعه مباحث علمی دیگر از سیاست و تحلیل آن تا جغرافیا و کاوش در طبیعت و چگونگی کار مخلوقات، نجوم، ریاضیات، روش های کسب و… می پرداختند. از مهمترین آثار او کتاب حدیث مفصل اوست که بسیار مورد توجه قرار گرفت و گاهی اسراری را به شاگردانشان می آموختند.

کتاب معروف دیگر ایشان بحارالانوار است که در مورد فضایل اخلاقی می باشد و توسط علمای معروف زمان، جمع آوری شده است.

امام صادق در طول عمر خود حدود 4000 هزار شاگرد در تمام زمینه ها داشتند تنوع علمی شاگردان او بی نظیر بود.

از شاخصه های اخلاقی ایشان این بود که علاقه ای به شهرت اسمی نداشتند و شاگردانشان را برای کسب شهرت تربیت نکردند. به همین دلیل عالمان و دانشمندانی که ایشان تربیت کردند بسیار ناشناخته و گم نام هستند. اما اکثر آنان پایه گذار به معنای واقعی دانشگاه های دینی و علمی شدند که بسیاری از دانشمندان مسلمان را آموزش دادند.

تاریخ شهادت

امام صادق در طی عمر خود در نجف، کربلا، کوفه و مدینه زندگی کردند. سرانجام در سال 148 قمری در سن 65 سالگی توسط منصور در مدینه مسموم و به شهادت رسید. مقبره ایشان در قبرستان بقیع مدتی دارای گنبد بود که با حکومت وهابیان تخریب شد!

شاگردان به نام امام صادق

امام صادق به جز شاگردان عرب زبانی که داشتند مشتاقان علم از کشور های دیگر که زبان متفاوتی داشتند را جذب می کردند. نهضت ترجمه و تکثیر امام باقر که در کوفه پایه گذاری شد هم دلیل بر این اتفاق بود اما بعد ها و به این دلیل تدریس و نوشتار کتب علمی بیشتر زبان عربی بود و به نوعی زبان علمی جهان محسوب می شد! به همین دلیل اکثر دانشمندان مسلمان خاورمیانه امروز، زبان عربی داشتند یا از اصطلاحات عربی در کتاب ها و نام کتاب ها استفاده می کردند. زیرا در عراق تحصیل کرده یا از کتب ترجمه شده شاگردان امام بهره بردند. در اینجا به ذکر چند دانشمند ایرانی اکتفا می کنیم.

جابربن حیان شیمی دان مسلمان شاگرد مستقیم امام صادق بود که در همان اوایل جوانی استاد زکریا رازی شدند. جابربن حیان از مکتب 12 امامیه بود که توسط دشمنان شیعه به قتل رسید. بعد ها کتب و اختراع شاگردش زکریا رازی مورد توجه اروپا قرار گرفت.

ابو علی سینا که شاگرد اسماعیل زاهد و ایشان شاگرد حریربن عبدالله سجستانی بود که شاگرد مستقیم امام صادق بودند.

خارزمی همه چیزدان که در شیعه بودنش تردید است. اما می توان ازکتاب ها و مکان آرامگاهش شدت علاقه به علوم مکتب علمی اسلامی امام صادق را حدس زد به طوری که در ابتدای کتاب جبر ایشان، جمله زیر نقش بسته:

خدایی که محمد (ص) را روزگاری به پیامبری فرستاد که پیوند مردم با پیامبران گسسته شد و حق ناشناخته ماند…؛ پیامبری که با آمدنش کوردلان بینا شدند و گمراهان از هلاکت رهایی یافتند…؛ خدا بر محمد و خاندانش درود فرستد.

خارزمی – جبر

امام صادق (ع) مدیر مذهب جعفری با تلاش و صبر بسیار با مکتب علمی خود مانع شيوع افكار ضد اسلامی خرافه و بدعت شد. از نظر او خرافه و بدعت در دين همچون بیماری است كه بدن سالم را از درون پوسيده می ‌كند.

تلاش امام صادق برای این نهضت بزرگ ثمره هایی همچون دانشمندانی که بیان کردیم را به همراه داشت اما با آمدن حاکمان بی لیاقت بعدی این نهضت ماندگار نماند و رفته رفته کمرنگ شد.

این نهضت بزرگ بر اساس پايه‌های حقيقت اسلام توسط گفت و گوها و مناظرات امام صادق (ع) با قدرت منطق و استدلال وی و پاسخگويی به شبهات دينی نقش بسیار مهمی در احيای مكتب تشيع داشته است.

موضوعی که شاید اکثر مردم ایران نمی دانند و گاهی از حمله اعراب و سلطه ناگهان مسلمانان از اسلام می گویند این است که: تمام امامان ما مخالف این روش حکومت و ترویج دین بودند.

اما پس از آن دوران شکوفایی ایران اسلامی بود که حتی پس از حمله مغول با حمایت برخی پادشاهان آنان ادامه یافت تا جایی که الگوی جهان شد. متاسفانه این دوران بسیار کوتاه پس از به سلطنت رسیدن برخی سلاطین و حاکمان کم سواد، به مرور کمرنگ شد به طوری که پرسش گری، جای خود را دوباره به خرافه ها داد.

بی شک اگر مسلمانان امروز این دستورها را به یاد داشته باشند و به کار ببرند، چراغ راهنمای علم جهان‌ می شوند.