وسواس فکری عقیده، هیجان و تفکری است که به طور مکرر و مصرانه برخلاف میل شخص به ذهن او وارد می شود. این افکار، تکانه‌ها یا تصاویر ذهنی، به طور دائم و مقاوم برای شخص به طور غیرارادی اتفاق افتاده و ناراحتی و اضطراب شدیدی را در او ایجاد می کند. وسواس فکری یکی از علائم اصلی بیماری روانی اختلال وسواسی جبری به حساب می آید.
در اختلال وسواسی فکری عملی تفکرات وسواس گونه و اضطراب آور و ترس با وسواس های عملی همراه می شود. این وسواس های عملی کارهایی وسواس گونه هستند که شخص برای کاهش وسواس های فکری خود انجام می دهد. به عنوان مثال شمارش چند باره پول یا کلمات و حروف و شستن مکرر دست ها که شناخته شده ترین علامت آن است.
معمولاً شخص تلاش می کند آن‌ها را نادیده گرفته و از ذهن خود بیرون کند یا با عمل و فکر دیگری خنثی کند و البته می داند که این پدیده‌ها و تفکرات مزاحم، حاصل ذهن خود او هستند.
دلایل ابتلا به وسواس فکری چیست؟
ابتلا به اختلال وسواس جبری به طور کامل شناخته نشده است، اما موارد زیر تاثیر زیادی در ابتلا به این بیماری دارد:
- محیط
- سابقه خانوادگی – وراثت عاملی برای وقوع وسواس است؛ مثلا اگر کسی در خانواده دارای پدر و مادر وسواسی باشد، احتمال اینکه فرزند نیز به وسواس مبتلا شود، وجود دارد.
- تغییرات جسمی و بدنی
- کمبود سروتونین
- زندگی پر از استرس
نمونه هایی از وسواس فکری
وسواس فکری مربوط به نگرانی از آسیب زدن به خود یا دیگران هیچ گاه نمی‌تواند به تنهایی موجب شود که فرد رفتارهای آسیب رسان را انجام دهد؛ حتی می‌توان گفت بیمار در چنین شرایطی بیش تر از افراد عادی نگران سلامت خود و عزیزان خود است.
- اهمیت زیاد به نظم، دقت و درستی
- نگرانی و ترس از اینکه کاری به درستی و به خوبی انجام نشده باشد، حتی زمانی که فرد می داند این مسئله صحت ندارد.
- ترس از میکروب و کثیفی به عنوان مثال شستن غیر طبیعی دست ها
- ترس از افکار شیطانی و گناه کارانه
- زیاده روی در مطالعه مکرر یک مطلب درسی برای یادگیری (وسواس مطالعه)
- نیاز به اطمینان مجدد
- نشخوارهای ذهني : شما دائم با خود در مورد انجام دادن يا ندادن يك كار كلنجار مي رويد در نتيجه نمي توانيد ساده ترين تصميم را بگيريد.
- ترس از صدمه زدن به یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان
- چک کردن قفل های منزل برای بسته بودن و یا مسیرتان را برای امن بودن چک می کنید.
وسواس (OCD) چه تاثیری در زندگی فرد دارد؟
- عقب افتادن از کارهای اصلی (از جمله تحصیل علم، مطالعه و درس خواندن و به دنبال آن افت تحصیلی)
- اتلاف وقت
- مشکل در برقراری ارتباط و کاهش کیفیت زندگی
- خسته شدن ذهن و بی حوصله شدن فرد برای فکر کردن درباره موضوعات مهم و اساسی زندگی و تحصیلی
- ناتوانی در تمرکز و ایجاد حواس پرتی
وسواس فکری چگونه درمان می شود؟
به طور کلی دو روش برای درمان وسواس وجود دارد. درمان شناختی رفتاری که به کنترل علائم وسواس کمک می کند و درمان روان پویشی که می تواند وسواس را درمان کند. اما این که کدام روش برای شما مناسب تر است بستگی به علل، طول مدت و ریشه های وسواس شما دارد.
افرادی که علت وسواس آن ها عوامل ژنتیک است بهتر است از ترکیب دارو درمانی و درمان شناختی رفتاری استفاده کنند.
اما اگر ریشه اصلی مشکل شما عوامل ژنتیک نیست، درمان روان پویشی می تواند به صورت ریشه ای مشکل شما را حل کند. در درمان پویشی یا دینامیک عوامل ایجاد کننده وسواس در شخص شناسایی و درمان می شود. در این روش درمانی تاکید بر عوامل ناهشیار ایجاد کننده اختلال و درمان آن هاست.
درمان دارویی برای وسواس فکری
درمان دارویی برای اختلال وسواس فکری نیز یکی از مراحل مهم در بهبودی بیمار است. برای درمان اختلال وسواس اجباری از گروهی از داروها که اصطلاحاً آن‌ها را مهارکنندهٔ سروتونین (SSRIها) می‌نامیم استفاده می‌شود.
این داروها مقدار ترشح سروتونین در مغز را افزایش می‌دهند. در مغز بیماران مبتلا به اختلال وسواس اجباری، سروتونین بسیار کمی ترشح می‌شود یا مقدار ترشح شده توسط عصب‌های پیش سیناپس جذب و نابود می‌شود.
از این داروها در درمان افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات خلقی نیز استفاده می‌شود. دارو به تنهایی در برطرف کردن نشانه های وسواس گونه به ندرت موثر است.
تکنیک های درمان وسواس فکری
تفکر یا نگرانی های وسواس گونه خود را یادداشت کنید
هر زمان که تفکرات وسواس گونه به سراغتان آمد آن ها را در یک جا یادداشت کنید. مثلا در قسمت یادداشت های گوشی تان، تبلت یا دفترچه و… نوشتن این ها به شما کمک می کند متوجه تکراری بودن وسواس های فکری تان شوید.
همان طور که تمایل ادامه می یابد، شما هم به نوشتن ادامه دهید، هدف تان باید این باشد که دقیقا افکار خود را ثبت کنید. حتی اگر متوجه این می شوید که دارید جملات تکراری می نویسید یا به طور دائم، تمایل به انجام کاری دارید که وسواس گونه هستند.
نوشتن جملات تکراری که به زبان می آورید، قدرت تفکرات وسواس گونه را کاهش می دهد. نوشتن این تفکرات، سخت تر از فکر کردن به آن ها است، بنابراین افکار وسواس گونه شما به زودی ناپدید می شوند.
از ترس هایتان دوری نکنید
دوری کردن از موقعیت هایی که افکار وسواس گونه شما را تحریک می کنند، ممکن است کار درستی به نظر برسد، اما هر چه بیشتر از این موقعیت ها دوری کنید، برای شما ترسناک تر می شود. به جای دوری کردن از افکار، خود را د رمعرض محرک های OCD، قرار بدهید.
سغی کنید در برابر تمایل به انجام الگوهای مکرر و وسواس گونه رفتاری مقاومت کنید. یا آن ها را به تاخیر بیندازید. اگر مقاومت برایتان سخت است، سعی کنید زمانی را که صرف انجام الگوهای مکرر رفتاری می کنید، کاهش دهید.
هر چقدر زمان خود را در معرض محرک های خود قرارمی دهید، اضطراب شما کم می شود متوجه می شوید که بیشتر از آن چه فکر می کردید، کنترل دارید و ترس تان نسبت به قبل کم شده است.
بیشتر بخوانید: 8 راه حل برای زندگی بدون ترس
توجه تان را به چیزهای دیگری جلب کنید
زمانی که افکار و تمایلات OCD به سراغ تان می آید، توجه تان را به چیزی دیگری جلب کنید.
به عنوان مثال می توانید ورزش کنید، کتاب بخوانید، به موسیقی گوش بدهید، راه بروید، با جستجو در شبکه های مجازی خود را سرگرم کنید، بازی های کامپیوتری انجام دهید، به دیدن دوستانتان بروید و… حداقل 15 دقیقه، خود را به کاری که از انجام آن لذت می برید سرگرم کنید تا واکنش های خود را به رفتار و افکارهای وسواس گونه کاهش داده و به تاخیر بیندازید.
در پایان دوره ی تاخیر، آن تمایل را دوباره بررسی کنید. در بسیاری از موارد تمایل به رفتار وسواس گونه، دیگر به شدت قبل نخواهد بود. سعی کنید زمان مقاومت در برابر تمایل را افزایش دهید. هر چه قدر بیشتر تمایل را عقب بیندازید، احتمال کاهش آن بیشتر می شود.
پیش بینی تمایلات وسواس فکری و کاهش آن
می توانید تمایلات وسواس گونه را قبل از بروز آن ها کاهش دهید. مثلا اگر وسواس عملی شما در اطمینان از قفل بودن درها، خاموش بودن دستگاه ها یا بسته بودن پنجره ها است، سعی کنید برای بار اول که در را قفل می کنید یا دستگاهی را خاموش می کنید، این کار را با دقت بسیار زیاد انجام دهید.
یک تصویر ذهنی کامل از کاری که انجام داده اید برای خودتان بسازید و یک تذکر ذهنی به خودتان بدهید که “دارم می بینم که زیر گاز خاموش است” یا “الان پنجره بسته است”. وقتی که تمایل به چک کردن در شما ایجاد شد، به خودتان بگویید، “این فقط یک فکر وسواس گونه است”.
توصیه های دیگر برای درمان وسواس فکری
نحوه زندگی شما نقش مهمی در چگونگی احساس شما بازی می کند و می تواند به کنترل اضطراب و عملکرد شما کمک کند.
- ارتباط خود را با دوستان و خانواده حفظ کنید
- به اندازه کافی بخوابید
- به طور مرتب ورزش کنید
- تکنیک های آرام سازی انجام دهید. مانند یوگا که می تواند استرس را کاهش دهد.
